Τί είναι μνήμη και τί ανάμνησις ; Ποία είναι η φύση της μνήμης ; Εξαρτάται η μνήμη από την αίσθηση ; Διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο ; Γιατί σχετίζεται μόνο με τον παρελθοντικό χρόνο ; Ποία η σχέση μνήμης και φαντασίας; Είναι δυνατόν η παρούσα αντίληψη να αναπλάττει παρελθούσαν εμπειρία ;. Ποία η διπλή φύση της μνήμης ; Γιατί η μνήμη είναι εικόνα και συνάμα αντίτυπον άλλου ; Ποία η σχέση Νοήσεως και εικόνας ; Σε τί διαφέρει η ανάμνηση από την μνήμη και την αίσθηση ; Έχει σημασία ο εθισμός ; Ποία η σπουδαιότητα του χρόνου στην ανάμνηση ; Η ανάμνησις είναι προνόμιο μόνον του ανθρώπου ή και των άλλων ζώων ; Ποίες είναι οι σχέσεις της αναμνήσεως προς τα όργανα του σώματος ;
ΜΕΡΟΣ Α’..
ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ – » Ανώμαλα Ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Μιμνήσκω = ενθυμίζω .Από θέμα [ ΜΕΝ –] ,{ πρβλ. Λατ. mens,mentis }. OΠαρακ. μέμνημαι [ με σημ. ενεστώτος ] όπως το Λατ. memini . ΠΑΡΑΓ. μνήμη ,μνεία, υπόμνηση, ανάμνηση, μνήμα, [ αριθμο ]- μνήμων ,μνημονικός-η-ον, αείμνηστος .
ΣΤΕΦ. ΚΟΥΜΑΝΟΥΔΗ – » Λεξικόν Λατινο-Ελληνικόν ».
Memoria,ae { < memor } – Memor,onis { < memini } – Memini,isse { ελλειπτ. ρ.} =μέμνημαι , αναμιμνήσκομαι ότι … ,μνήμην τινός ποιούμαι.
ΑΝΝΗΣ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Αρχιγένεθλος Ελληνική Γλώσσα ».
Memoria < μέρμηρα , μερμερίζω .
ΠΑΝ.ΚΟΛΛΙΑ – » Λεξικόν των βασικών ρημάτων της Αρχαίας Αττικής Πεζογραφίας »
Μιμνήσκω= υπενθυμίζω. Μιμνήσκομαι = ενθυμούμαι ,κάμνω μνείαν, ενδιαφέρομαι, φροντίζω.
ΠΑΝ. ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΥ – » Ομηρικόν Λεξικόν ».
Μνάομαι [ I ] : { < μιμνήκω } = ενθυμούμαι ,σκέπτομαι . Μνάομαι [ ΙΙ ] : { < * βνα ,βανά = γυνή } = θέλω γυναίκα ,ζητώ σε γάμο [ την μνηστή μου ].
ΙΩ. ΠΑΝΤΑΖΙΔΟΥ – » Ομηρικόν Λεξικόν
Μνήμα { *ΜΝΑ -, μιμνήσκω } = κάθε τι που χρησιμεύει σε ανάμνηση ,ενθύμηση, ενθύμημα [ Γαλλ.souvenir ] , μνημείον , μνήμα, μνημούρι ,τάφος. Μνημοσύνη {< μνήμων } = μνήμη ,ενθύμηση. Μνήμων { < ΜΝΑ , μιμνήσκω } = αυτός που ενθυμείται.
ΑΝΝΗΣ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Μώ = ζητώ. Μαι-μώ ,μαστεύω . Μνώ = μνήσκω , [ ανα ] μιμνήσκω .
H.LIDDELL -R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Μνάομαι / μνώμαι [ Ι ] και [ ΙΙ ]. Μάω ,μω = ανα-ζητώ ,επιθυμώ κάτι διακαώς.
ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Μνάομαι -μνώμαι [ ΙΙ ] > μιμνήσκομαι > Μνεία = ανάμνηση, υπόμνηση // Μνήμα / μνάμα > μνημείον / μναμείον.
ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Αναμιμνήσκω . Ανάμνησις . Ενθυμέομαι-ούμαι .
TH.GAISFORD S.T.P – » Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν ».
Μνεία { < μένω > μνε’ί’α > μνεία. }. Μνήμη { < μένω > μενήμη > μνήμη , Μνημοσύνη [ = η υπόμνησις ].
ΕΡ. ΣΤΕΦΑΝΟΥ – » Θησαυρός της Ελληνικής Γλώσσης » .
Ανάμνησις = reminiscentia { < reminiscor = αναμιμνήσκομαι τινός ή τι } ,recordatio { < recordor < [ re-cor ] =αναμιμνήσκομαι ,αναλογίζομαι. Ανάμνησις ,είναι η ανάκτησις της μνήμης που χάθηκε εξ αιτίας της λήθης. Η μάθησις δεν είναι τίποτα άλλο παρά ανάμνησις . Aνάμνησις υπάρχει ,όταν κάποιος καταφέρει να θυμηθεί μόνος του [ αφ’ εαυτού ] τα παρελθόντα και υπόμνησις όταν με την βοήθεια άλλου [ υφ’ ετέρου ] καταφέρει να θυμηθεί.
ΑΝΘ. ΓΑΖΗ – »Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Μνήμη { < μιμνήσκω ,μνάομαι }.
ΣΚΑΡΛ. ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ – » Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Μνήμα { Γαλλ. souvenir }. Μνημείον [ monumentum ].Mνήμη { < μνάομαι }.
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης »
Μνήμη / μνάμα { < μνάομαι -μνώμαι }.
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης »
Ανάμνησις < Αναμιμνήσκω { ανά + μιμνήσκω }, αναμιμνήσκομαι.
ΑΜΜΩΝΙΟΥ – » Λεξικόν Ομοίων και Διαφόρων λέξεων ».
Διαφέρει η μνήμη από την μνεία . Διότι εάν μεν κάτι είναι μνήμη , δεν σημαίνει ότι είναι και μνεία. Ενώ εάν κάτι είναι μνεία τότε ευθέως είναι και μνήμη , όπως και η υπόμνησις από την ανάμνησιν .Μνήμη είναι γενική τύπωσις ψυχής.. Μνεία είναι λόγος λεγόμενος κατά ανανέωσιν. Διότι ο αναμιμνησκόμενος δεν σημαίνει ότι έχει μνήμη. Διαφορετικά ‘ μνήμη είναι αυτή που συνοικεί στο μνημονικόν., μνεία είναι η υπενθύμησις κάποιου προσυμβάντος. Ώστε αυτός που τα χρησιμοποιεί εναλλάξ διαπράττει σφάλμα.
ΚΩΝ. ΚΟΝΤΟΥ – » Γλωσσικαί παρατηρήσεις », { σελ.174 }.
Πολλές φορές χρησιμοποιείται αντί της λέξεως μνήμη , η λέξη μνημονικόν ή στην καθομιλουμένη η λέξη ενθυμητικόν .
ΑΝΝΗΣ ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Ανάμνησις και Υπόμνησις . Η Μνημοσύνη θεοποιήθηκε ως μητέρα των Μουσών -Επιστημών ,διότι τα πάντα δια μέσου της μνήμης διασώζονται στους ανθρώπους.
ΣΑΛΒ.ΝΤΑΛΙ – » Η εμμονή της μνήμης ή τα εύκαμπτα ρολόγια », { 1931 }.
Τας θύρας κλίνατε ,τους οφθαλμούς ανοίξατε .Εκάς οι αμύητοι .
ΑΘ.ΣΤΑΓΕΙΡΙΤΟΥ – » Ωγυγία ή Αρχαιολογία » ,{ Β’ ,σελ. 276-277 }.
Τις δε Μούσες’ παράγουν από το μάω , ή από το μώομαι ή μώσις { =το επιθυμώ } ή το Μούσαι από το ‘ομού ούσαι ‘{= αυτές που είναι μαζί }. Oι Μούσες είναι η αλληγορία των μαθήσεων. Γι’ αυτό είναι θυγατέρες της Μνημοσύνης ,επειδή η μνήμη τις γεννά. Και του Διός θυγατέρες ,το οποίον σημαίνει του νου , διότι τα μαθήματα είναι θείον δώρον.Άρα ο ΝΟΥΣ με την ΜΝΗΜΗ , αφού έσμιξαν ερωτικά πολλές φορές ,γέννησαν τις ΜΑΘΗΣΕΙΣ. Απ΄αυτό και η διαμονή τους στα όρη και στις ερημιές.Καθότι οι μαθήσεις ζητούν ησυχία και ειρήνη , και περιφρονούν τελείως την διατάραξη της ησυχίας.
ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ – » Βοιωτικά », { 29.2 }.
Οι Μούσες ήσαν [3] : Μελέτη ,Μνήμη ,Αοιδή.
Ι. ΠΑΣΣΑ – » Τα Ορφικά », [ 77 ] .
ΜΝΗΜΟΣΥΝΗΣ θυμίαμα, λίβανον.
Γ.ΣΕΦΕΡΗ – » Ποιήματα », Ημερολόγιο καταστρώματος ,Γ’ ‘ , { 1955 }.
Μνήμη ,Β’.
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΜΟΥΣΕΣ.
ΜΕΡΟΣ Β’.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Θεαίτητος », { 191 d }.
Το κέρινον εκμαγείον της ψυχής.
ΣΦΡΑΓΙΔΟΛΙΘΟΙ .
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Μένων », { 97 e-98 a }.
Όταν δεθούν οι δοξασίες [ δόξες ] ,πρώτα γίνονται γνώσεις [ επιστήμες ] και ύστερα μονιμοποιούνται ‘ για τον λόγο τούτον είναι πολυτιμότερη η γνώση [ επιστήμη ] από την ορθή δοξασία [ ορθή δόξα ] .
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Συμπόσιον » , { 208 a-b }.
Η λήθη σημαίνει την αποβολή της γνώσεως, ενώ η μελέτη, ανανεώνοντας την χαμένη γνώση την διασώζει , ώστε να φαίνεται πως παραμένει η ιδία.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Φίληβος », { 34 b-c }.
Η μνήμη είναι η σωτηρία τής αίσθησης.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Φαίδων » , { 72 e – 73 a }.
Η μάθηση δεν είναι τίποτε άλλο από ανάμνηση, και απ’ αυτή την άποψη είναι ανάγκη κάπου στο παρελθόν να έχουμε μάθει ,αυτά που τώρα ξαναθυμόμαστε.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί ψυχής », [ Α΄, 408 b } .
Η αίσθηση ξεκινάει από τούτα [ τα συγκεκριμένα αντικείμενα ] , ενώ η ανάμνηση [ ξεκινάει ] από την ψυχή, για να προχωρήσει στις κινήσεις ή τις ακινησίες [ τα σταθερά σημεία ] στα αισθητήρια όργανα.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί Αρετών και Κακιών »,{ 1250 a }.
Η μνήμη δε ,και η εμπειρία και η οξύνοια [ αγχίνοια ] είτε προέρχονται από την φρόνηση είτε την ακολουθούν
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Των περί τα ζώα ιστοριών », { A’, 488 b }.
Το μόνον όμως ζώον ,που βουλεύεται [ σκέπτεται ] ,είναι ο άνθρωπος
Ι. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Περί μνήμης »,[ ΚΕ’ .1 ]. ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ – » Περί των της ψυχής δυνάμεων ‘.
.Γι’ αυτό και οι μαθητές του Αριστοτέλους λέγουν ,ότι τα άλογα ζώα έχουν το »μεμνήσθαι’‘ ,όχι όμως και το ‘‘αναμιμνήσκεσθαι»’ μόνον ο άνθρωπος έχει την δύναμη ,όχι μόνον να διατηρεί τις παραστάσεις ,αλλά και να τις αναπλάσσει .
ΣΟΥ’Ι’ΔΑ / ΣΟΥΔΑ – » Λεξικόν ». IΩ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΩΣ [ ΦΙΛΟΠΟΝΟΥ ] – » Εις το’ Περί ψυχής ‘ του Αριστοτέλους σχολικαί αποσημειώσεις ».
Aνάμνησις είναι η εύρεσις [ ανάκλησις ] κάποιου χαμένου φαντάσματος [ εικόνας , ειδώλου ].
ΣΟΥ’Ι’ΔΑ / ΣΟΥΔΑ – » Λεξικόν ».
Στην ψυχή υπάρχει η ελπίδα του προσδοκωμένου [ του μελλοντικού ] ,η αίσθησις του παρόντος και η μνήμη του απόντος [ παρελθόντος. Μνήμη είναι η έξις καθεκτική αντιλήψεως.
ΝΕΜΕΣΙΟΥ ΕΜΕΣΗΣ – » Περί φύσεως ανθρώπου ». Περί του μνημονευτικού , { 202 }.
Σχετικά με το μνημονευτικό μέρος της ψυχής .
ΙΩ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ – » Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς » ὀρθοδόξου πίστεως » .
Περί του μνημονευτικού », { λζ’ }.
ΘΕΟΦ. ΚΑ’Ι’ΡΗ – » Στοιχεία Φιλοσοφίας », { 170 }.
Η αξία του μνημονικού.
ΑΓΗΣΙΛΑΟΥ ΝΤΟΚΑ – » Φιλοσοφικό λεξικό ».
Μνήμη και ανάμνηση.
ΝΕΩΤ. ΕΓΚ. ΛΕΞΙΚΟΝ του ‘ΗΛΙΟΥ‘ – » Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα », { σελ.455-456 }.
Κ . Δ . ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ – » Αριστοτέλης : Η λειτουργική νομοτέλεια της ψυχικής ζωής ».
Η περιγραφή της ψυχικής ζωής ,κατά τον Αριστοτέλη ,δεν σταματάει στην αίσθηση. Η αίσθησις μπορεί να θέσει το έμψυχον ον σε σχέση μόνον με το παρόν.. Αλλά τα έμψυχα όντα ζουν όχι μόνο με το παρόν ,αλλά και με το παρελθόν και με το μέλλον .Από αυτό συνάγεται ,ότι υπάρχουν πέραν της αισθήσεως και άλλες ψυχικές δυνάμεις ,των οποίων η λειτουργία δεν είναι προσδεμένη στο άμεσο παρόν .Πρώτη από αυτές είναι η φαντασία .Λέγοντας φαντασία ο Σταγειρίτης εννοεί δύο : πρώτον μεν την εικόνα του αισθητού αντικειμένου , η οποία εξακολουθεί να μένει στην ψυχή ,ενώ πλέον έχει παύσει το αισθητόν σώμα να επενεργεί ως ερεθισμός. Την εικόνα αυτή ονομάζει η νεώτερη ψυχολογία παράσταση . Η δεύτερη σημασία είναι εκείνη ,κατά την οποίαν φαντασία σημαίνει την ψυχικήν εκείνην λειτουργίαν, η οποία θέτει σε ενέργεια την φανταστική δύναμη της ψυχής [ το φανταστικόν ] ,δια της οποίας επανέρχεται η ψυχή στις παραστάσεις ,ρυθμίζει την πορεία τους ,τις συνδυάζει άλλες μεν παραστάσεις κρατούσα ,άλλες δε απωθούσα. Η αίσθησις αφήνει στα αισθητήρια κάποιο ίχνος γι’ αυτό και όταν απομακρυνθούν από την αίσθηση τα αισθητά μένουν τα αισθήματα και οι παραστατικές εικόνες των αντικειμένων .Τις παραστάσεις αυτές τις οποίες ο Αριστοτέλης ονομάζει και φαντάσματα ,είναι σαν » ζωγράφημα » που απεικονίζει το αισθητόν. Η διατήρηση στην ψυχή τέτοιων φαντασμάτων καλείται από τον Αριστοτέλη μνήμη. Δεν αρκεί όμως η απλή διατήρηση του φαντάσματος στην ψυχή για να αποτελέσει μνήμη .Χρειάζεται επιπλέον η συνείδηση ότι το ‘φάντασμα’ μέσα στην ψυχή είναι εικόνα ενός αισθητού αντικειμένου. Η μνήμη είναι κατοχή παραστάσεως που θεωρείται ως εικόνα του αντικειμένου ,το οποίον απεικονίζεται στην ψυχή. Από αυτό προκύπτει ,ότι για να υπάρξει μνήμη πρέπει να υπάρχει συνείδηση του χρόνου . Η αντίληψη του αμέσως παρόντος ερεθισμού είναι αίσθησις, μνήμη είναι η αναφορά προς το παρελθόν ,ελπίς η αναφορά στο μέλλον .Γι’ αυτό μνήμη έχουν μόνον όσα από τα ζώα έχουν συνείδηση του χρόνου. Μια ψυχική παράσταση κατά τον Αριστοτέλη, εφ’ όσον δεν παρακολουθείται από την συνείδηση ,είναι απλό » φάντασμα» .Όταν υπάρχει η συνείδηση της αναφοράς είναι »μνημόνευμα», δηλαδή μνημονική παράσταση ,όπως λέγει η σύγχρονη ψυχολογία. Διαφορετική λειτουργία της μνήμης πρέπει να θεωρηθεί η ανάμνησις. .Μνήμη είναι η διατήρηση στην ψυχή των μνημονικών παραστάσεων και η αυτόματη επάνοδός τους στην συνείδηση. Ανάμνησις [*] καλείται η ικανότητα που έχει αποκτήσει ο άνθρωπος να ανακαλεί ενσυνειδήτως από το παρελθόν τις μνημονικές εικόνες. Είναι μια ανώτερης μορφής λειτουργία που συνδέεται με την συλλογισμό . Γι’ αυτό μνήμην μεν έχουν πολλά ζώα ,ανάμνηση όμως μόνον ο άνθρωπος ,διότι η ανάμνησις είναι σκόπιμη αναζήτηση ,που χρησιμοποιεί και την συλλογιστική πορεία .Κάθε ανάπλασις των παραστάσεων διέπεται ,όπως λέγει η σημερινή ψυχολογία ή από τον νόμο της ομοιότητας ή τον νόμο της αντιθέσεως ή τον νόμο της κατά χρόνον αλληλοδιαδοχής και της κατά τόπο συμπλησιάσεως. Υπεράνω των φανταστικών και μνημονικών λειτουργιών τοποθετείται η νοητική ενέργεια ,η οποία εκδηλώνεται δια της κρίσεως. Ως προς την ύλην την οποίαν χρησιμοποιεί η διάνοια ,ο Αριστοτέλης αποφαίνεται ,ότι αυτή συνίσταται από » φαντάσματα » ,δηλαδή από παραστάσεις ,όπως τις λέμε σήμερα. Ουδέποτε νοεί η ψυχή άνευ φαντασμάτων [ χωρίς να χρησιμοποιεί παραστάσεις ].Στην διανοητική ψυχήν οι παραστάσεις χρησιμοποιούνται σαν να είναι αισθήματα. .Συμπερασματικά η φαντασία κατέχει μεσάζουσα θέση μεταξύ νοήσεως και αισθήσεως. Αυτήν ονομάζει ο Κάντ » υπερβατική φαντασία ».
RENE MAGRITTE – » La Memoire », { 1948 }.
ΜΕΡΟΣ Γ’.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί μνήμης και αναμνήσεως ».
Τα »Μικρά Φυσικά » αποτελούν συλλογή εννέα μικρών μελετημάτων [ πραγματειών ] ,όπου ο θεμελιωτής της επιστημονικής έρευνας στην Φυσική ,Αριστοτέλης , εκθέτει τις αντιλήψεις του .Τα »Μικρά Φυσικά’ ,είναι στο σύνολό τους γραμμένα για την εσωτερική χρήση του »Λυκείου » του Αριστοτέλους .Αποτελούν δε τα »ακροαματικά ‘‘ ,σε αντίθεση με τα »εγκύκλια ». Από το μελέτημα » Περί μνήμης και αναμνήσεως » , εξάγονται τα εξής χρήσιμα συμπεράσματα :
- O χρόνος θεωρείται θεμελιώδης παράγοντας της ψυχικής λειτουργίας [ μνήμης και αναμνήσεως]
- Η μνήμη έχει την έδρα της όπου και φαντασία , αφού τα αντικείμενα της μνήμης είναι φαντάσματα ή φάσματα [ =φανταστά , παραστάσεις ,εικόνες ].
- Οι καθημερινές εντυπώσεις εγχαράσσονται στην ψυχή σαν παραστάσεις [ όπως η κηροσφραγίδα ].
- Η κατοπινή επανάληψη της κινήσεως που έχει εγχαράξει την παράσταση ,χωρίς πια να είναι παρόν το υλικό αντικείμενο ,προκαλεί το ψυχικό φαινόμενο της μνήμης.
- Η μνήμη αναφέρεται πάντα στο παρελθόν
- Η ανάμνηση υπάρχει μόνον στον άνθρωπο , ενώ η μνήμη υπάρχει και σε πολλά ζώα.
- Με την ανάμνηση ο άνθρωπος αναδιφά μέσα στην μνήμη του το παρελθόν .
- Ευμνημόνευτα είναι όσα έχουν τάξη ,όπως τα μαθηματικά .
- Η μνήμη εξασκείται με την επανάληψη .
- Στην ανάμνηση θεμελιώδη σημασία έχει ο χρόνος .Χωρίς χρονικό προσδιορισμό δεν υπάρχει ανάμνηση ,αλλά απλή μνήμη .
- Η ανάμνηση ,ως ένα είδος συλλογισμού ,είναι ανώτερη λειτουργία από την μνήμη και συναντάται μόνον στον άνθρωπο, που έχει την ικανότητα της διανοήσεως .
- Oι πολύ νέοι και οι πολύ γέροι είναι αμνήμονες ,διότι οι μεν νέοι είναι σε γοργή ανάπτυξη ,οι δε γέροι σε μεγάλη φθορά.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’.
Ποία η φύσις της μνήμης ; Εξαρτάται από την αίσθηση ;· Διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο ; Γιατί αναφέρεται μόνο στο παρελθόν ; Ποία η σχέση μνήμης και φαντασίας ; Ποία η σχέση νοήσεως και εικόνας ;
1.Αντικείμενο της μνήμης. Μνήμη και χρόνος.
<< οὐ γὰρ οἱ αὐτοί εἰσι μνημονικοὶ καὶ ἀναμνηστικοί͵ ἀλλ΄ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ μνημονικώτεροι μὲν οἱ βραδεῖς͵ ἀναμνηστικώτεροι δὲ οἱ ταχεῖς καὶ εὐμαθεῖς. >>
Διαφέρουν οι μνημονικοί άνθρωποι από τους αναμνηστικούς. Διότι δεν είναι οι ίδιοι άνθρωποι που έχουν ισχυρή μνήμη και ικανότητα εύκολης αναμνήσεως . Αλλά συχνότερα έχουν ισχυρότερη μνήμη οι βραδέως αντιλαμβα- νόμενοι [ αργόστροφοι ] , μεγαλύτερη δε αναμνηστική ικανότητα έχουν οι ταχείς [ εύστροφοι ] και ευκόλως μανθάνοντες .
<< ἔστι μὲν οὖν ἡ μνήμη οὔτε αἴσθησις οὔτε ὑπόληψις͵ ἀλλὰ τούτων τινὸς ἕξις ἢ πάθος͵ ὅταν γένηται χρόνος. τοῦ δὲ νῦν ἐν τῷ νῦν οὐκ ἔστι μνήμη͵ καθάπερ εἴρηται [καὶ πρότερον]͵ ἀλλὰ τοῦ μὲν παρόντος αἴσθησις͵ τοῦ δὲ μέλλοντος ἐλπίς͵ τοῦ δὲ γενομένου μνήμη· διὸ μετὰ χρόνου πᾶσα μνήμη.>>
Η μνήμη λοιπόν δεν είναι ούτε αίσθηση ούτε κατανόηση, αλλά έξις (κατοχή) ενός από αυτά ή πάθος των δυνάμεων τούτων, όταν παρέλθη χρόνος. Μνήμη όμως του παρόντος πράγματος κατά τον παρόντα χρόνο δεν υπάρχει, όπως ειπώθηκε προηγουμένως αλλ’ υπάρχει αίσθηση μεν του παρόντος, ελπίς δε του μέλλοντος και μνήμη του παρελθόντος. Γι’ αυτό κάθε μνήμη συνοδεύεται από την αντίληψη του χρόνου.
<καὶ νοεῖν οὐκ ἔστιν ἄνευ φαντάσματος συμβαίνει γὰρ τὸ αὐτὸ πάθος ἐν τῷ νοεῖν ὅπερ καὶ ἐν τῷ διαγράφειν·> και πρέπει να λεχθεί εδώ , ότι δεν είναι δυνατόν να νοούμε ,άνευ εικόνος της φαντασίας [ δηλαδή χωρίς παράσταση ] . Διότι το νοείν είναι το ίδιο φαινόμενο με εκείνο που συμβαίνει , όταν σχεδιάζουμε μίαν εικόνα.
<< ἡ δὲ μνήμη͵ καὶ ἡ τῶν νοητῶν͵ οὐκ ἄνευ φαντάσματός ἐστιν͵ καὶ τὸ φάντασμα τῆς κοινῆς αἰσθήσεως πάθος ἐστίν· ὥστε τοῦ νοῦ μὲν κατὰ συμβεβηκὸς ἂν εἴη͵ καθ΄ αὑτὸ δὲ τοῦ πρώτου αἰσθητικοῦ. διὸ καὶ ἑτέροις τισὶν ὑπάρχει τῶν ζῴων͵ καὶ οὐ μόνον ἀνθρώποις καὶ τοῖς ἔχουσι δόξαν ἢ φρόνησιν. >>
Η δε μνήμη ακόμη και των νοητών πραγμάτων δεν μπορεί να υπάρχει άνευ εικόνας [ χωρίς παράσταση ] .Ώστε η μνήμη ,μόνον εμμέσως [ κατά συμβεβηκός ] αναφέρεται στη νόηση , καθ’ εαυτήν είναι λειτουργία του » πρώτου αισθητικού » . Γι’ αυτό υπάρχει η μνήμη και σε μερικά από τα άλλα ζώα και όχι μόνον στους ανθρώπους και γενικά στα όντα, τα οποία έχουν δόξα [ γνώμη ] ή φρόνηση .
2. ΕΔΡΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ .
<< τίνος μὲν οὖν τῶν τῆς ψυχῆς ἐστι μνήμη͵ φανερόν͵ ὅτι οὗπερ καὶ ἡ φαντασία· καί ἐστι μνημονευτὰ καθ΄ αὑτὰ μὲν ὧν ἐστι φαντασία͵ κατὰ συμβεβηκὸς δὲ ὅσα μὴ ἄνευ φαντασίας.>>
Λοιπόν ,σε ποίον μέρος της ψυχής [ από τα τρία ] ανήκει η μνήμη ,είναι φανερόν , ότι ανήκει εκεί όπου και η φαντασία. Και είναι δυνατόν να διατηρήσει η μνήμη ,κατά κύριο λόγο μεν ,όσα είναι αντικείμενα και της φαντασίας, κατά συμβεβηκός [ συμπτωματικώς ] δε , όσα δεν μπορούν να υπάρξουν άνευ της φαντασίας .
3. ΠΩΣ ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΜΝΗΜΗ ;
<< δῆλον γὰρ ὅτι δεῖ νοῆσαι τοιοῦτον τὸ γιγνόμενον διὰ τῆς αἰσθήσεως ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τῷ μορίῳ τοῦ σώματος τῷ ἔχοντι αὐτήνοἷον ζωγράφημά τι [τὸ πάθος] οὗ φαμεν τὴν ἕξιν μνήμην εἶναι· ἡ γὰρ γιγνομένη κίνησις ἐνσημαίνεται οἷον τύπον τινὰ τοῦ αἰσθήματος͵ καθάπερ οἱ σφραγιζόμενοι τοῖς δακτυλίοις ‘ διὸ καὶ τοῖς [450b] μὲν ἐν κινήσει πολλῇ διὰ πάθος ἢ δι΄ ἡλικίαν οὖσιν οὐ γίγνεται μνήμη͵ καθάπερ ἂν εἰς ὕδωρ ῥέον ἐμπιπτούσης τῆς κι νήσεως καὶ τῆς σφραγῖδος· τοῖς δὲ διὰ τὸ ψήχεσθαι͵ καθάπερ τὰ παλαιὰ τῶν οἰκοδομημάτων͵ καὶ διὰ σκληρότητα τοῦ δεχομένου τὸ πάθος οὐκ ἐγγίγνεται ὁ τύπος. διόπερ οἵ τε σφόδρα νέοι καὶ οἱ γέροντες ἀμνήμονές εἰσιν· ῥέουσι γὰρ οἱ μὲν διὰ τὴν αὔξησιν͵ οἱ δὲ διὰ τὴν φθίσιν. ὁμοίως δὲ καὶ οἱ λίαν ταχεῖς καὶ οἱ λίαν βραδεῖς οὐδέτεροι φαίνονται μνήμονες· οἱ μὲν γάρ εἰσιν ὑγρότεροι τοῦ δέοντος͵ οἱ δὲ σκληρότεροι· τοῖς μὲν οὖν οὐ μένει τὸ φάντασμα ἐν τῇ ψυχῇ͵ τῶν δ΄ οὐχ ἅπτεται.>>
Είναι φανερόν όμως ,ότι πρέπει να νοήσουμε [ σκεφτούμε ], πως το πάθος [ δηλ. η εντύπωση ] που παράγεται από την αίσθηση μέσα στην ψυχή και στο μέρος του σώματος που κατέχει αυτήν , της οποίας την κατοχή καλούμε μνήμην, είναι τέτοια που ομοιάζει με κάποιου είδους ζωγράφημα. Διότι η κίνηση ,η οποία γίνεται , εγχαράσσει στην ψυχή κάποιο αποτύπωμα του αισθήματος, όμοιο με τον τύπο τον οποίο χαράζουν πάνω στο κερί με δακτυλίδι ( σφραγίδα ).Γι’ αυτό και εκείνοι, οι οποίοι ευρίσκονται σε μεγάλη συγκίνηση ή εξ αιτίας πάθους ή εξ αιτίας της νεανικής ηλικίας, δεν έχουν μνήμη (των συμβάντων), όπως εάν η κίνηση και η σφραγίδα έπεφταν σε τρεχούμενο νερό. Σε άλλους πάλι, επειδή είναι όπως τα παλαιά κτίρια φθαρμένοι και έχουν σκληρό το μέρος, το οποίον δέχεται την εντύπωση , σε τούτους ( τους γέροντες ) δεν εγχαράσσεται αποτύπωμα . Για τούτο οι παρά πολύ νέοι και οι γέροντες δεν έχουν μνήμη ‘ διότι φέρονται από κάποιο ρεύμα ,οι μεν νέοι , επειδή αυξάνονται, οι δε γέροι επειδή φθίνουν . Ομοίως δε και οι πολύ ευκίνητοι και οι πολύ βραδυκίνητοι στη σκέψη φαίνονται ότι δεν έχουν μνήμη ούτε οι μεν ούτε οι δε. Διότι οι μεν [ νέοι ] είναι υγρότεροι απ’ όσον πρέπει, οι δε [ γέροι ] είναι σκληρότεροι απ’ όσον πρέπει .Έτσι λοιπόν στους πρώτους δεν μένει η εικόνα μέσα στην ψυχή, ενώ στους δεύτερους δεν εντυπώνεται η εικόνα στην ψυχή .
ΣΩΚΡ. ΤΖΙΒΑΝΟΠΟΥΛΟΥ – » Λεξικόν των Ελληνικών και Ρωμα’ι΄κών Αρχαιοτήτων », { Α’, σελ.252-53 }.
Δακτύλιος { Αnnulus } : το δακτυλίδι -σφραγίδα.
ΒΑΣ.ΡΑΦΑΗΛΙΔΗ – » Φιλμοκατασκευή », { σελ.30-31 }.
Το θαύμα της ανασύνθεσης της κίνησης. Το μετείκασμα.
Πώς το ανθρώπινο μάτι ανασυνθέτει την κίνηση στον κινηματογράφο; Πώς οι εντυπωμένες πάνω στο σελιλόιντ εικόνες αποκτούν κίνηση; Κινούνται τα ακίνητα καρέ ;
4. Η ΦΥΣΙΣ ΤΗΣ ΕΝΘΥΜΗΣΕΩΣ.
<< αἱ δὲ μελέται τὴν μνήμην σῴζουσι τῷ ἐπαναμιμνήσκειν· τοῦτο δ΄ ἐστὶν οὐδὲν ἕτερον ἢ τὸ θεωρεῖν πολλά κις ὡς εἰκόνα καὶ μὴ ὡς καθ΄ αὑτό. τί μὲν οὖν ἐστι μνήμη καὶ τὸ μνημονεύειν͵ εἴρηται͵ ὅτι φαντάσματος͵ ὡς εἰκόνος οὗ φάντασμα͵ ἕξις͵ καὶ τίνος μορίου τῶν ἐν ἡμῖν͵ ὅτι τοῦ πρώτου αἰσθητικοῦ καὶ ᾧ χρόνου αἰσθανόμεθα.>>.
Και οι ασκήσεις [ μελέτες ] συντελούν στην διατήρηση της μνήμης με την συνεχή υπενθύμιση [ επανάληψη του μνημονεύματος ] · και τούτο ουδέν άλλο είναι παρά το να θεωρούμε την παράσταση πολλές φορές ως απεικόνιση και όχι ως καθ’ εαυτήν . Τί είναι λοιπόν η μνήμη και τι η μνημόνευση έχει λεχθεί ,ότι δηλαδή είναι η κατοχή (και ανάπλαση ) παραστάσεως, ως εικόνας του πράγματος που απεικονίζει και σε ποίο μέρος των δυνάμεων της ψυχής ανήκει η μνήμη, ότι δηλαδή ανήκει στο » πρώτο αισθητικόν », ( την κοινήν αίσθηση ] , με το οποίον αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Πολιτεία », { Ζ’, 526 b } .
Όσοι είναι λογιστικοί εκ φύσεως, σε όλα σχεδόν τα μαθήματα, δείχνουν μια φυσική οξύνοια [ οξείς ] ,ενώ όσοι είναι αργόστροφοι [ βραδείς ] ,εάν εκπαιδευτούν και εξασκηθούν σε αυτό το μάθημα τουλάχιστον γίνονται πιο έξυπνοι .
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ – » Περί παίδων αγωγής », { 13 }.
Απ’ όλα περισσότερο πρέπει να γυμνάζουμε και να καλλιεργούμε την μνήμη των παιδιών. . Και τα παιδιά είτε εκ φύσεως έχουν ισχυρή μνήμη [ μνήμονες ] είτε αντιθέτως έχουν αδύνατη μνήμη [ επιλήσμονες ]
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’.
Σε τί διαφέρει η ανάμνηση από την μνήμη και την αίσθηση; .Έχει σημασία ο εθισμός ; Ποία η Σπουδαιότητα του χρόνου στην ανάμνηση ; Η ανάμνηση είναι προνόμιο μόνον του ανθρώπου ; Ποίες είναι οι σχέσεις της αναμνήσεως προς τα όργανα του σώματος ;
- Η ΑΝΑΜΝΗΣΙΣ.
<< Περὶ δὲ τοῦ ἀναμιμνήσκεσθαι λοιπὸν εἰπεῖν. πρῶτον μὲν οὖν ὅσα ἐν τοῖς ἐπιχειρηματικοῖς λόγοις ἐστὶν ἀληθῆ, δεῖ τιθέναι ὡς ὑπάρχοντα. οὔτε γὰρ μνήμης ἐστὶν ἀνάληψις ἡ ἀνάμνησις οὔτε λῆψις·ὅταν γὰρ τὸ πρῶτον μάθῃ ἢ πάθῃ, οὔτ᾿ ἀναλαμβάνει μνήμην οὐδεμίαν (οὐδεμία γὰρ προγέγονεν) οὔτ᾿ ἐξ ἀρχῆς λαμβάνει· ὅταν γὰρ ἐγγένηται ἡ ἕξις ἢ τὸ πάθος, τότε μνήμη ἐστίν, ὥστε μετὰ τοῦ πάθους ἐγγινομένου οὐκ ἐγγίνεται. ἔτι δ᾿ ὅτε τὸ πρῶτον ἐγγέγονε τῷ ἀτόμῳ καὶ ἐσχάτῳ, τὸ μὲν πάθος ἐνυπάρχει ἤδη τῷ παθόντι καὶ ἡ ἐπιστήμη, εἰ δεῖ καλεῖν ἐπιστήμην τὴν ἕξιν ἢ τὸ πάθος (οὐθὲν δὲ κωλύει κατὰ συμβεβηκὸς καὶ μνημονεύειν ἔνια ὧν ἐπιστάμεθα)· τὸ δὲ μνημονεύειν καθ᾿ αὑτὸ οὐχ ὑπάρχει πρὶν χρονισθῆναι· μνημονεύει γὰρ νῦν ὃ εἶδεν ἢ ἔπαθε πρότερον, οὐχ ὃ νῦν ἔπαθε, νῦν μνημονεύει. >>
Απομένει να μιλήσουμε περί της αναμνήσεως .Και πρώτον πρέπει να λάβουμε ως βάση των συλλογισμών μας όσα είναι ορθά από την επιχειρηματολογία μας. Διότι η ανάμνηση δεν είναι ούτε επανάληψη ούτε λήψη [ απόκτηση μνήμης ]. Διότι κανείς , όταν πρώτη φορά μάθει ή πάθει κάτι , ούτε καμμία μνήμη επαναλαμβάνει [ διότι δεν έχει προηγηθεί μνήμη ] ούτε αποκτά μνήμη για πρώτη φορά . Αλλά μόνον αφού γίνει η απόκτηση της γνώσεως ή του πάθους, τότε μόνον μπορεί να υπάρχει μνήμη. Ώστε η μνήμη δεν εκδηλώνεται στην ψυχή μας ταυτοχρόνως [ ομού ] με την παραγωγή της εντυπώσεως. Ακόμη δε ,όταν η εντύπωση έχει σχηματιστεί για πρώτη φορά στην αδιαίρετη πρόσφατη στιγμή ,απομένει πια μέσα σε εκείνον που την εντυπώνεται ,όπως και η γνώση ,εάν πρέπει να ονομάζουμε γνώση την κατοχή ή την εντύπωση [ δεν υπάρχει δε κανένα κώλυμα και κατά συμβεβηκός (εμμέσως) να θυμηθούμε κάτι από εκείνα τα οποία γνωρίζουμε ] . Αλλ’ όμως η ενέργεια της μνήμης καθ’ εαυτή δεν θα υπάρξει, πριν περάσει καιρός · διότι ενθυμείται κανείς τώρα εκείνο, το οποίον είδε ή έπαθε προηγουμένως ‘ δεν ενθυμείται όμως εκείνο, το οποίον τώρα εντυπώθηκε.
2. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΙΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ.
<< ἔτι δὲ φανερὸν ὅτι μνημονεύειν ἔστι μὴ νῦν ἀναμνησθέντα, ἀλλ᾿ ἐξ ἀρχῆς αἰσθόμενον ἢ παθόντα· ἀλλ᾿ ὅταν ἀναλαμβάνῃ ἣν πρότερον εἶχεν ἐπιστήμην ἢ αἴσθησιν ἢ οὗ ποτε τὴν ἕξιν ἐλέγομεν μνήμην, τοῦτ᾿ ἐστὶ καὶ τότε τὸ ἀναμιμνήσκεσθαι τῶν εἰρημένων τι, τῷ δὲ μνημονεύειν συμβαίνει καὶ μνήμην ἀκολουθεῖν. οὐδὲ δὴ ταῦτα ἁπλῶς, ἐὰν ἔμπροσθεν ὑπάρξαντα πάλιν ἐγγένηται, ἀλλ᾿ ἔστιν ὡς, ἔστι δ᾿ ὡς οὔ. δὶς γὰρ μαθεῖν καὶ εὑρεῖν ἐνδέχεται τὸν αὐτὸν τὸ αὐτό· δεῖ οὖν διαφέρειν τὸ ἀναμιμνήσκεσθαι τού των, καὶ ἐνούσης πλείονος ἀρχῆς ἢ ἐξ ἧς μανθάνουσιν ἀναμιμνήσκεσθαι>>.
Ακόμη είναι φανερόν ότι η ενθύμηση γίνεται ,όχι σε αυτό που είναι αντικείμενο αναμνήσεως τώρα , αλλά σε εκείνο που παλαιά αισθάνθηκε ή έπαθε κάποτε . Αλλ’ όταν επαναλαμβάνει κανείς το αίσθημα ή την γνώση την οποίαν είχε από πριν , ή οτιδήποτε άλλο τέλος πάντων , του οποίου την κατοχή ( έξις ) ονομάζουμε μνήμη, υπάρχει τότε ανάμνηση κάποιου από εκείνα που έχουν λεχθεί. Η μνημόνευση [ το μνημονεύειν ] παράγεται και ακολουθεί η μνήμη. Δεν συμβαίνει όμως να αναπλάσσωνται στην ψυχή , κατά τρόπον γενικόν ,αυτά που προϋπήρξαν , αλλά ένα μέρος αναπλάσσεται έτσι και ένα άλλο μέρος αλλιώς · Διότι ο ίδιος άνθρωπος είναι ενδεχόμενο δύο φορές να μάθει και να εύρει το ίδιο πράγμα. Πρέπει λοιπόν να διαφέρει η ανάμνηση του είδους αυτού και εκείνης [ της αναμνήσεως ] ,που αναφέρεται σε μιαν αρχική κατάσταση σπουδαιότερη από εκείνην ,η οποία γίνεται αφετηρία μαθήσεως .
[ σημ.. Κατά τον Αριστοτέλη διαφέρει η ενθύμηση ή μνημόνευση [ δηλ. το μνημονεύειν ] από την ανάμνηση ή το αναμιμνήσκεσθαι .Μνημόνευση ή ενθύμηση είναι η απλή ανάπλαση μιας εικόνας ,ενώ η η ανάμνηση συνοδεύεται και από την αναγνώριση της εικόνας ,που αναπλάσσεται. Επίσης στην ανάμνηση συμμετέχει και η ανώτερη ψυχική λειτουργία της αντιλήψεως, που δεν υπάρχει στα ζώα. ]
3. ΔΙΑΦΟΡΟΙ ΑΛΛΟΙ ΝΟΜΟΙ ΣΧΕΤΙΚΟΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΜΝΗΣΗ.
Ποία η σχέση αναμνήσεως και τάξεως ;
<< καὶ ἔστιν εὐμνημόνευτα ὅσα τάξιν τινὰ ἔχει, ὥσπερ τὰ μαθήματα· τὰ δὲ φαύλως καὶ χαλεπῶς. >>
Και ευκόλως απομνημονεύονται, εκείνα που έχουν κάποια τάξη , όπως ακριβώς είναι οι μαθηματικές γνώσεις ‘ ενώ αυτά ( τα άτακτα ) κακώς και δυσκόλως απομνημονεύονται.
<< ἐὰν οὖν διὰ πολλοῦ κινηθῇ, ἐπὶ τὸ συνηθέστερον κινεῖται· ὥσπερ γὰρ φύσις ἤδη τὸ ἔθος. διὸ ἃ πολλάκις ἐννοοῦμεν, ταχὺ ἀναμιμνησκόμεθα· ὥσπερ γὰρ φύσει τόδε μετὰ τόδε ἐστίν, οὕτω καὶ ἐνεργείᾳ· τὸ δὲ πολλάκις φύσιν ποιεῖ. >>
Εάν λοιπόν η ψυχή δεν κινηθεί προς παραστάσεις παλαιές ,κινείται προς το περισσότερο συνηθισμένο σ’ αυτήν, διότι η συνήθεια [ έθος ] είναι μία ( δεύτερη ) φύση. Για τούτο πολλές φορές γρήγορα ανακαλούμε στη μνήμη μας αυτά που κατανοούμε ‘ διότι όπως ακριβώς το πράγμα τούτο εκ φύσεως ακολουθεί μετά από άλλο ,έτσι και κατά την ενέργεια [ δηλ. κατά την ανάπλαση ] της ψυχής υπάρχει ακολουθία . Η δε συχνή επανάληψη γίνεται φύση.
4. ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ.
<< ὅταν οὖν ἅμα ἥ τε τοῦ πράγματος γίγνηται κίνησις καὶ ἡ τοῦ χρόνου, τότε τῇ μνήμῃ ἐνεργεῖ. ἂν δ᾿ οἴηται μὴ ποιῶν, οἴεται μνημονεύειν· οὐθὲν γὰρ κωλύει διαψευσθῆναί τινα καὶ δοκεῖν μνημονεύειν μὴ μνημονεύοντα... ἡ δὲ τοῦ χρόνου διττή ἐστιν· ὁτὲ μὲν γὰρ μέτρῳ οὐ μέμνηται αὐτόν, οἷον ὅτι τρίτῃ ἡμέρᾳ ὁδήποτε ἐποίησεν, ὁτὲ δὲ καὶ μέτρῳ· ἀλλὰ μέμνηται καὶ ἐὰν μὴ μέτρῳ. εἰώθασι δὲ λέγειν ὅτι μέμνηνται μέν, πότε μέντοι οὐκ ἴσασιν, ὅταν μὴ γνωρίζωσι τοῦ πότε μη γνωρίζουσι τὸ ποσὸν .>>
Όταν λοιπόν η κίνηση του πράγματος και του χρόνου γίνονται συγχρόνως στη ψυχή, τότε εκδηλώνεται η ενέργεια της μνήμης . Αλλά εάν κάποιος νομίζει ότι υπάρχει αυτός o συγχρονισμός χωρίς πραγματικά να τον κάνει , τότε νομίζει ότι ενθυμείται Διότι είναι δυνατόν κάποιος να εξαπατάται και να νομίζει ότι θυμάται ,ενώ δεν θυμάται…Η δε κίνηση του χρόνου είναι δύο ειδών : Άλλοτε κάποιος δεν ενθυμείται το πράγμα με ακρίβεια λ. χ. ότι το έκανε πριν από τρεις ημέρες , άλλοτε πάλι το θυμάται με ακρίβεια [ χρονική ] ‘ αλλά υπάρχει μνήμη και χωρίς χρονική ακρίβεια. Και συνήθως λέγουν οι άνθρωποι, ότι ενθυμούνται μεν (το πράγμα), αλλά πότε συνέβη ακριβώς δεν γνωρίζουν όταν δεν γνωρίζουν τον χρόνο που πέρασε από τότε.
5. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΙΣ.
<< Ὅτι μὲν οὖν οὐχ οἱ αὐτοὶ μνημονικοὶ καὶ ἀναμνηστικοί, ἐν τοῖς πρότερον εἴρηται. διαφέρει δὲ τοῦ μνημονεύειν τὸ ἀναμιμνήσκεσθαι οὐ μόνον κατὰ τὸν χρόνον, ἀλλ᾿ ὅτι τοῦ μὲν μνημονεύειν καὶ τῶν ἄλλων ζῴων μετέχει πολλά, τοῦ δ᾿ ἀναμιμνήσκεσθαι οὐδὲν ὡς εἰπεῖν τῶν γνωριζομένων ζῴων, πλὴν ἄνθρωπος. αἴτιον δ᾿ ὅτι τὸ ἀναμιμνήσκεσθαί ἐστιν οἷον συλλογισμός τις· ὅτι γὰρ πρότερον εἶδεν ἢ ἤκουσεν ἤ τι τοιοῦτον ἔπαθε, συλλογίζεται ὁ ἀναμιμνησκόμενος, καὶ ἔστιν οἷον ζήτησίς τις.τοῦτο δ᾿ οἷς καὶ τὸ βουλευτικὸν ὑπάρχει, φύσει μόνοις συμβέβηκεν· καὶ γὰρ τὸ βουλεύεσθαι συλλογισμός τίς ἐστιν.>>
Έχει λεχθεί λοιπόν προηγουμένως, ότι οι ίδιοι άνθρωποι δεν έχουν και την μνήμη [ μνημονικοί ] και την ανάμνηση [ αναμνηστικοί ]. Διαφέρει δε η μνήμη από την ανάμνηση όχι μόνο σχετικά με τον χρόνον, αλλά και διότι μνήμην έχουν και άλλα ζώα εκτός του ανθρώπου, ανάμνηση όμως κανένα, ούτως ειπείν [= ας πούμε ], από τα γνωστά ζώα, παρά μόνον ο άνθρωπος. Αιτία δε αυτού είναι το ότι η ανάμνηση είναι κάτι σαν συλλογισμός , διότι, όταν ένας άνθρωπος αναμιμνήσκεται κάτι , συλλογίζεται , ό,τι προηγουμένως είδε ή άκουσε ή έπαθε κάτι τέτοιο ,και είναι σαν κάποια αναζήτηση. Αλλά τούτο συμβαίνει εκ φύσεως μόνον στα ζώα, στα οποία υπάρχει η δύναμη της σκέψεως [ βουλευτική ικανότητα ] ,διότι και το βουλεύεσθαι [ =το να σκέπτεται κάποιος ] είναι ένα είδος συλλογισμού.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Κρατύλος », { 399 c }. ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Από τα θηρία μόνον ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε άνθρωπος : << o αναθρών α όπωπε = αυτός που εξετάζει όσα έχει δει >>.
6. ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΦΑΝΤΑΣΙΑ. Η ΕΠΙΔΡΑΣΙΣ ΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ.
<< Ὅτι δ᾿ ἐστὶ σωματικόν τι τὸ πάθος, καὶ ἡ ἀνάμνησις ζήτησις ἐν τοιούτῳ φαντάσματος, σημεῖον τὸ παρενοχλεῖν ἐνίους ἐπειδὰν μὴ δύνωνται ἀναμνησθῆναι καὶ πάνυ ἐπέχοντες τὴν διάνοιαν, καὶ οὐκέτ᾿ ἐπιχειροῦντας ἀναμιμνήσκεσθαι οὐδὲν ἧττον, καὶ μάλιστα τοὺς μελαγχολικούς· τούτους γὰρ φαντάσματα κινεῖ μάλιστα. >>
Ότι το πάθος αυτό ( δηλ. η μνήμη και η ανάμνηση ) είναι κάτι το σωματικό και ότι η ανάμνηση είναι αναζήτηση φαντάσματος [ εικόνας ,ειδώλου ,παραστάσεως ] σε αυτό το μέρος του σώματος ,είναι σημείον ότι ενοχλεί κάποιους όταν δεν μπορούν να θυμηθούν κάτι και όταν, αν και βασανίζουν πάρα πολύ την διάνοιά τους και ,ενώ ακόμη προσπαθούν να μην ενθυμηθούν πλέον, εν τούτοις εξακολουθούν να ενθυμούνται, και μάλιστα οι μελαγχολικοί, διότι αυτοί συγκινούνται πάρα πολύ από φαντάσματα [ εικόνες της φαντασίας ].
Μελαγχολία και υγρότητα του αισθητικού .
Φυσικός νόμος της ίσης Δράσης και Αντίδρασης. [Για κάθε δράση υπάρχει μια ίση και αντίθετη αντίδραση].
Η οργή και ο φόβος προκαλούν κίνηση στον αισθητικό τόπο. Ο αισθητικός τόπος με την σειρά του αντιδρά με αντικίνηση [ στην περίπτωση της υγρότητας ] με αποτέλεσμα νέα αντικίνηση της οργής και του φόβου προς την ίδια κατεύθυνση .Έτσι δεν επέρχεται ηρεμία.
<< μάλιστα δ᾿ ἐνοχλοῦνται οἷς ἂν ὑγρότης τύχῃ ὑπάρχουσα περὶ τὸν αἰσθητικὸν τόπον· >>
Περισσότερο δε απ’ όλους ενοχλούνται εκείνοι, οι οποίοι τυχαίνει να έχουν περισσότερη υγρότητα γύρω από τον αισθητικό τόπου ( της καρδίας ).
<< εἰσὶ δὲ καὶ οἱ τὰ ἄνω μείζω ἔχοντες καὶ οἱ νανώδεις ἀμνημονέστεροι τῶν ἐναντίων διὰ τὸ πολὺ βάρος ἔχειν ἐπὶ τῷ αἰσθητικῷ, καὶ μήτ᾿ ἐξ ἀρχῆς τὰς κινήσεις δύνασθαι ἐμμένειν ἀλλὰ διαλύεσθαι μήτ᾿ ἐν τῷ ἀναμιμνήσκεσθαι ῥᾳδίως εὐθυπορεῖν. οἱ δὲ πάμπαν νέοι καὶ λίαν γέροντες ἀμνήμονες διὰ τὴν κίνησιν· οἱ μὲν γὰρ ἐν φθίσει, οἱ δ᾿ ἐν αὐξήσει πολλῇ εἰσίν· ἔτι δὲ τά γε παιδία καὶ νανώδη ἐστὶ μέχρι πόῤῥω τῆς ἡλικίας >>.
Αυτοί δε που έχουν το πάνω μέρος του σώματος πολύ μεγάλο και αυτοί που ομοιάζουν με τους νάνους έχουν λιγότερη μνήμην από τους αντίθετους ( στη σωματική μορφή ), διότι έχουν μεγαλύτερο βάρος στην έδρα του αισθητικού κέντρου ( της καρδιάς ), και διότι οι μνημονικές κινήσεις τους ,που φθάνουν εκεί , δεν μπορούν εξ αρχής να διατηρήσουν την κατεύθυνσή τους ,αλλά διασκορπίζονται ,ούτε μπορούν να βρουν τον σωστό δρόμο της αναμνήσεως [ όταν αυτοί οι άνθρωποι προσπαθούν να έχουν ανάμνηση ]. Οι δε παρά πολύ νέοι και οι πολύ γέροντες δεν έχουν καλή μνήμη εξ αιτίας της κινήσεως τους, διότι οι μεν ευρίσκονται σε μεγάλη φθορά , οι δε σε πολλή αύξηση. Επιπλέον τα παιδιά είναι όπως οι νάνοι για αρκετό διάστημα της ηλικίας τους.
ΙΩ. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Εκλογαί ,αποφθέγματα, υποθήκαι », { Α’. Κεφ. LVIII }.
Περί φαντασίας και κριτηρίων. < Διδύμου { επιτ.φυσ.απ.16 σ.453 Diels } > .
Αριστοτέλους : Φαντασία είναι κάποιου είδους πάθημα και κίνησις αισθήσεως εν ενεργεία. Έχει ονομαστεί έτσι ,από μία αίσθηση, την όραση ‘ [ διότι ] το φαίνομαι από το φως [ φάος ] παίρνει το όνομά του . Αυτό είναι οικείο για την όραση και απλώνεται σε όλες τις αισθήσεις και τις διανοητικές κινήσεις ‘ διότι και αυτές με το ίδιο όνομα λέγονται ,φαντασίες.
ΑΝΤ. ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗ – » Τα περί Ψυχής δόγματα του νεοπλατωνισμού », { σελ. 44-45 }.
[ υπόμνημα ΙΩ.ΦΙΛΟΠΟΝΟΥ στο »Περί Ψυχής » του Αριστοτέλους ].
Από τις άλογες δυνάμεις της ψυχής οι μεν είναι γνωστικές ,οι δε ζωτικές και ορεκτικές. Γνωστικές είναι η φαντασία και η αίσθησις .Διαφέρουν όμως αυτές μεταξύ τους ,επειδή η μεν αίσθηση εκτείνεται προς τα έξω [ εκτός ] < προκειμένου να συλλάβει την γνώση της >, ενώ η φαντασία έχει εντός [ ένδον ] την γνώση. Διότι η μεν αίσθηση γνωρίζει καλά μόνον αυτό που είναι παρόν και το οποίον αντιλαμβάνεται από το εξωτερικό περιβάλλον ,η δε η φαντασία αφότου λάβει από την αίσθηση τις παραστάσεις των αισθητών αντικειμένων ,τις αναπλάθει εντός της. Εξ ου και ο Αριστοτέλης αποκαλεί αυτήν »παθητικόν νούν », νουν επειδή έχει εντός της [ τα γνωστικά αντικείμενα ] και τα συλλαμβάνει όπως και εκείνος ,με άμεση πρόσληψη ,και όχι βάσει συλλογισμού , και ‘ παθητικόν ‘ ,διότι γνωρίζει μέσω παραστάσεων και όχι ασχημάτιστα . Την αποκάλεσαν δε φαντασία, διότι είναι ,ούτως ειπείν, ένα είδος στάση του φωτός. Καθώς η φαντασία είναι η στάση [ < ίστημι } αυτών που έχουν έλθει στο φως ,επειδή σταματούν εντός της αυτά ,που έχουν εμφανιστεί από έξω.
Διαφέρει λοιπόν η μνήμη από την αίσθηση. Οι μνημονικές εικόνες δεν είναι αισθήματα ,αλλά ‘φαντάσματα’ ,τα οποία προκύπτουν από τα αισθήματα δια των αισθητηρίων οργάνων . Φαντασία ονομάζεται η ικανότητα να φέρνει κανείς στον νου του την μορφή κάποιου αισθητού αντικειμένου. Μνήμη ονομάζεται η εγχάραξη [ αποτύπωση ] των » φαντασμάτων » [ δηλ. των φαντασιακών εικόνων ]. Και η μνήμη και η φαντασία αποτελούν λειτουργίες της »κοινής αισθήσεως ». Αν και δεν ταυτίζονται οι δύο αυτές ψυχικές λειτουργίες ,εν τούτοις η μνημονική λειτουργία προϋποθέτει την λειτουργία της φαντασίας για την ύπαρξή της
ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ.
Γ. ΣΜΥΡΝΙΩΤΑΚΗ – » 10.000 Γνωμικά και Αποφθέγματα ».
Μνήμη , μάθηση ,όσφρηση, ανάμνηση.
Γ. ΣΕΦΕΡΗ – » Ποιήματα », Ημερολόγια καταστρώματος ,Γ’ ,{ 1955 }.
Μνήμη, Α’ .
ΣΑΛΒ. ΝΤΑΛΙ – » Σουρεαλιστικό αντικείμενο ενδεικτικό της μνήμης » ,{ 1932 }.
{*} Ανάμνησ-ις { η ις ,της ινός = η δύναμη ,η ικανότητα να… } = η ικανότητα { δηλ. το αφηρημένο } να αναμιμνήσκεται κάποιος κάτι. Ανάμνησ-η { ος ,η, ο = αυτός ,η ,ο } = η ανάμνηση αυτή { δηλ. κάτι το συγκεκριμένο }.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .
ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΒΙΒΛΙΑ , ΕΛΕΓΧΕΤΕ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ.
Η απόδοσις των αρχαίων κειμένων δεν είναι φωτογραφική ,συνεπώς βασίζεται, αλλά δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτή των συγγραφέων .
Τα περισσότερα αρχαία κείμενα ,από όσα χρησιμοποιήθηκαν ,μπορείτε να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο ,όπως και στα πολύ χρήσιμα ‘‘google books ‘‘ ,» wikisource».
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. { gregoriusworld } 