Το είδος της Δραματικής Ποιήσεως που καλείται τραγωδία είναι αμιγώς πρωτότυπη δημιουργία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και ακριβέστερα της Δημοκρατίας των Αθηναίων . Ανήκει λοιπόν στην άνθιση της δημοκρατίας [ διότι χωρίς το μοναδικό πολίτευμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας δεν υπάρχει τραγωδία ] . ‘Εμφανίστηκε μάλλον ως εξέλιξη ορισμένων θρησκευτικών τελετών σε σύνδεση με τις πανηγυρικές εκδηλώσεις προς τιμήν του Διονύσου .Τα Λήναια [ Διονυσιακή εορτή ] άρχιζαν με μία τιμητική πομπή ,γνωστή ως θίασον , που οδηγούσε έναν τράγο προς θυσία στον αρχαίον ναόν του Ληναίου Διονύσου .Οι χορικοί [ = αυτοί που αποτελούσαν τον χορό ] ,επειδή φορούσαν δέρματα τράγων, ονομάστηκαν σκωπτικά Τράγοι και ο χορός αυτών Τραγικός. Ο χορός έψαλλε με συνοδεία αυλού τον Διθύραμβον, ύμνον προς τιμήν του Διονύσου .
ΠΡΟΛΟΓΟΣ .
ΟΛΥΜΠΙΟΔΩΡΟΥ – » Βίος Πλάτωνος », { ΙΙΙ }.
Διθύραμβος λέγεται ο Διόνυσος ,διότι εξήλθε από δύο »θύρες» ,και από την Σεμέλη και από τον μηρό του Διονύσου. Διότι ,όπως συνήθιζαν οι αρχαίοι ,τα αιτιατά [ το αιτιατόν =αποτέλεσμα ] να τα ονομάζουν με τα αίτια των ονομάτων τους [ το αίτιον = αρχή, πηγή ] κατ’ αυτόν ακριβώς τον τρόπο αποκαλούν και τον Διόνυσον έτσι.
Η ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΙΣ.
Η ποίηση δεν είναι πεζός λόγος ,διότι έχει μέτρο . Χωρίζεται σε : α] Επική β]. Λυρική γ]. Δραματική ποίηση . Η δραματική ποίηση [ σύνθεση της επικής με την λυρική ποίηση ] χωρίζεται σε : α] Τραγωδία β]. Κωμωδία γ]. Σατυρικό δράμα. Τρεις είναι οι μεγάλοι Διδάσκαλοι της Τραγικής Ποιήσεως : AΙΣΧΥΛΟΣ – ΣΟΦΟΚΛΗΣ – ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ.
Η ΜΙΜΗΣΙΣ.
Η μίμηση μαζί με την κάθαρση συγκροτούν τη βαθιά ενότητα της τραγωδίας και της κωμωδίας. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η μίμηση αναδεικνύει την ειδοποιό διαφορά μεταξύ της τραγωδίας και της κωμωδίας και ταυτοχρόνως συνυφαίνει την κοινή ουσία τόσο της τραγωδίας όσο και της κωμωδίας. Η τραγωδία επιδιώκει να εξεικονίσει ανθρώπους ανωτέρου ήθους [ μίμησις σπουδαίων ], που έχουν κάποια αξία ή είναι ένδοξοι . Η κωμωδία είναι μίμηση ανθρώπων κατωτέρου ήθους [ μίμησις φαυλοτέρων ] ,όχι όμως σε κάθε ελάττωμά τους [ μειονέκτημα ] αλλά μόνον κατά το κωμικό [ γελοίον ] στοιχείο ,το οποίον είναι μέρος του ασχήμου .Διότι το στοιχείο ,που προκαλεί τον γέλωτα ,έχει τον χαρακτήρα κάποιου ελαττώματος και κάποιας ασχήμιας, τα οποία όμως δεν προξενούν οδύνη και δεν είναι καταστρεπτικά. Όμως, τόσο η τραγωδία όσο και η κωμωδία συνιστούν μίμηση. Η κάθαρση στην τραγωδία μεν γίνεται »διά ελέου και φόβου » [ ο τραγικός φόβος και έλεος δεν παράγουν λύπη ,αλλά ηδονή ] ,στην κωμωδία δε » διά ηδονής και γέλωτος ». Συνελόντι ειπείν η τραγωδία δεν έχει σκοπό την διασκέδαση [ ου ψυχαγωγίας χάριν ] και την τέρψη των θεατών . Είναι μία θρησκευτική εορτή με μυσταγωγικό, ηθικοπλαστικό και διδακτικό χαρακτήρα . Γι’ αυτό η τραγωδία δεν »παίζεται »ούτε »ανεβαίνει » ,αλλά ΔΙΔΑΣΚΕΤΑΙ .
ΣΤΡΑΒΩΝΟΣ – » Γεωγραφικών », { Α.ΙΙ.3 ].
Κάθε ποιητής γράφει τόσο για να ψυχαγωγήσει ,όσο και για να διδάξει.
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ { < τράγων ωδή > τραγούδι }.
Σύμφωνα με το » Περί ποιητικής » του Αριστοτέλους, η τραγωδία είναι μίμηση [ κάποιας ] πράξεως σπουδαίας [ αξιόλογης ] και τελείας [ δηλ. πράξεως ολοκληρωμένης , που έχει αρχή ,μέση και τέλος ] ,η οποία έχει καθορισμένο μέγεθος [ ούτε λίγο, ούτε πολύ ] ,με λόγον ηδυσμένον* [ που έχει ρυθμό ,αρμονία, μελωδία ] και το κάθε είδος αυτών των »ηδυσμάτων » χρησιμοποιείται χωριστά στα διάφορα μέρη της τραγωδίας .Η μίμηση γίνεται διά δράσεως και όχι διά απαγγελίας [ αφήγησης ] που επιφέρει διά του ελέους και του φόβου την κάθαρση [ εξαγνισμός ] των τέτοιου είδους παθη-μάτων [ ψυχικών καταστάσεων ]. Όλη αυτή η διδασκαλία είναι τρόπον τινά μία ομοιοπαθητική μέθοδος της αναβιώσεως του πόνου .Δηλαδή οι θεατές ,όταν διεγερθούν και αρχίσουν να συναισθάνονται έλεος [ συμπάθεια ,επειδή συμπάσχουν με τον πρωταγωνιστή ] και οίκτο [ επειδή ο πρωταγωνιστής παθαίνει κάτι ,που δεν άξιζε να το πάθει ] και φόβο [ μην πάθουν και αυτοί το ίδιο ] ,τότε από αυτά τα καθορισμένα παθήματα γεννιούνται αυτά τα συναισθήματα του πόνου ,τα οποία μέσω των δακρύων ,λυτρώνονται και οδηγούνται στην ψυχική κάθαρση . *ηδυσμένος [ < ηδύνω ] : κάνω κάτι ηδύ [ = γλυκό ] , νόστιμο, αρταίνω, καρυκεύω, νοστιμίζω.
TH. GAISFORD S.T.P. – » Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν ».
Γιατί ονομάζεται τραγωδία ;
Γ . ΜΙΣΤΡΙΩΤΗ – » Ελληνική Γραμματολογία » . Ι .Περί γενέσεως της τραγωδίας [ σελ.347 ].
Κατά τον Αριστοτέλη η τραγωδία στους αρχαιότερους χρόνους είχε σατυρικό και γελοίο χαρακτήρα .Το γελοίον υπήρχε και σ’ αυτήν την [ καλλιτεχνική ] παράσταση του Διονύσου. Διότι από τις διάφορες παραστάσεις αυτού του Θεού συμπεραίνουμε ,ότι υπάρχουν δύο ολοκληρωτικά αντίθετες μεταξύ τους παραστάσεις του Διονύσου. Στην πρώτη είναι η εικόνα του ευθύμου και δραστηρίου θεού του οίνου , στην δεύτερη είναι η μέλαινα μορφή του πάσχοντος θεού . Και οι δύο αυτές απεικονίσεις συνδέθηκαν στο πρόσωπο αυτού του Θεού ,επειδή περιέχουν ιερή μανία και ενθουσιαστική επίδοση αυτού του αισθήματος . Συνεπώς υπάρχει μία διαλεκτική ενότητα που συνδέει την τραγωδία και την κωμωδία και διαπιστώνεται από τις δύο εντελώς αντίθετες παραστάσεις του Διονύσου . Αυτό αποδεικνύει και το Σατυρικό δράμα ,που προστέθηκε αργότερα στην τραγική τριλογία ,ως αντιστάθμισμα για την αποβολή κάθε φαιδρού και σατυρικού στοιχείου από την τραγωδία.
CARAVAGGIO – » Βάκχος » [ 1596-7 ] // » Άρρωστος Βάκχος » [ 1593-4 ].
Ο ΣΟΦΟΚΛΗΣ {496 π.Χ.- 406 π.Χ. } .
Ο Αισχύλος , τέκνο του 6ου αι. π.Χ. , ήταν ο ποιητής του Υψηλού , ως εκπρόσωπος του ηρωικού πνεύματος και της γενναίας ψυχής της γενιάς των μαχητών και νικητών του Μαραθώνα . Τα δράματά του κινούνται στον κόσμο του Υπερφυσικού και του Υπερανθρώπινου εμπνέοντας φόβο και δέος . Ο Σοφοκλής ήταν αυτόχθων Αθηναίος από αριστοκρατική οικογένεια. Οι » χαρακτήρες » στις τραγωδίες του παρουσιάζονται » έτσι όπως πρέπει να είναι» Η προσωπικότητα του Σοφοκλέους είναι πολύπλοκη .Αφ’ ενός ,ήταν παιδί του 5ου αι. π.Χ. και εκπρόσωπος του Ελληνικού διαφωτισμού , της κριτικής σκέψεως , της ανθρωποκεντρικής φιλοσοφίας ,όπως εκφράσθηκε από τον Σωκράτη , αφ’ ετέρου ήταν και βαθιά θεοσεβής [ ήταν ιερέας του Ασκληπιού ] χωρίς όμως στενότητα πνεύματος και υπερβολές ,που να φτάνουν στην θρησκοληψία . Στις τραγωδίες του ο Θεός έχει την δύναμη να ρυθμίζει την μοίρα των ανθρώπων και να τους προστατεύει ,όμως κι ο άνθρωπος έχει την ελεύθερη βούληση να πράττει με υπευθυνότητα και να δέχεται τις συνέπειες των πράξεών του .Προσπαθεί ο ποιητής να ενώσει το Διονυσιακό με το Απολλώνιο πνεύμα , ως Μύστης και ιεροφάντης των δύο θρησκειών. Διότι το εκ φύσεως ανθρώπινο πνεύμα δεν είναι απολύτως ανεξάρτητο από το »υπερφυσικό» .Πάντα οι Θεοί και η Ειμαρμένη υπάρχουν στο βάθος των τραγωδιών του .Έτσι το φυσικό και το »υπερφυσικό » συμπλέκονται αριστοτεχνικά σε αυτές .Όμως το κράτος του »υπερφυσικού »στις τραγωδίες του αρχίζει να κλονίζεται και να ραγίζει, από τον αγώνα του ανθρώπου να νικήσει την μοίρα του και να υποτάξει την φύση στην ελεύθερη και δημιουργική θέλησή του .Αυτός ο τραγικός ποιητής του φυσικού και »υπερφυσικού», του ανθρώπου και »υπερανθρώπου » ,που οι τραγωδίες του ελκύουν , σαγηνεύουν ,γοητεύουν τον θεατή με τις απαράμιλλες ηθογραφίες – ψυχογραφίες του αναδεικνύεται ως ο πρώτος » ανατόμος» της ανθρωπίνης ψυχής στην δραματική ψυχολογία.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ -» Περί Ποιητικής », ( 1460 b-1461 b ).
Η τραγωδία του Σοφοκλέους » Οιδίπους τύραννος » χρησιμοποιήθηκε ως υπόδειγμα στο »Περί Ποιητικής » του Αριστοτέλους… Ο ποιητής είναι μιμητής ,δηλαδή αναπαριστά τα πράγματα κάθε φορά με έναν από τους εξής τρεις τρόπους: είτε όπως ήταν ή είναι, είτε όπως τα λένε και τα πιστεύουν, είτε όπως πρέπει να είναι. Αν ο ποιητής επικρίνεται ,ότι λέει πράγματα που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα, ίσως η απάντηση πρέπει να είναι σαν την απάντηση που έδωσε και ο Σοφοκλής, ότι ο ίδιος παρουσιάζει τους ανθρώπους τέτοιους που πρέπει να είναι, ενώ ο Ευριπίδης τέτοιους που είναι.
N. POUSSIN – » Τοπίο με τις στάχτες του Φωκίωνος » { 1648 }.
<< Η χήρα του Φωκίωνα περισυλλέγει τις στάχτες του >>. Ο Αθηναίος πολιτικός και στρατηγός Φωκίων εκτελέστηκε αδίκως για προδοσία τον 4ον αι. π.Χ. Το σώμα του μεταφέρεται κρυφά έξω από την περιοχή της Ελευσίνος ,στα σύνορα των Αθηνών. Εκεί η γυναίκα του παίρνοντας φωτιά από την Μεγαρική γη καίει το σώμα του , μαζεύει κρυφά και κρύβει τις στάχτες του παρανόμως.
ΘΗΒΑ’Ι΄ΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ [ ΟΙΚΟΣ ΛΑΒΔΑΚΙΔΩΝ ].
Ο Θηβαϊκός κύκλος στην αρχαιότητα ήταν ένας από τους μυθικούς κύκλους ,όπου οι τραγικοί ποιητές αντλούσαν τα θέματά τους. Σύμφωνα με τον μύθο ,ο ιδρυτής των Θηβών, Κάδμος , σκότωσε το ιερόν όφιν του Άρεως ,που φύλαγε την κρήνη του θεού. Ο υιός του Πολυδώρου και εγγονός του Κάδμου, Λάβδακος , καταδίωξε την λατρεία του θεού Διονύσου και αμάρτησε κατά του θεού. Οι απόγονοι του Λαβδάκου είναι το βασιλικό γένος των Θηβών .Κυρίως Λαβδακίδες θεωρούνται ,ο υιός τού Λαβδάκου ,Λάιος [ πρώτος σύζυγος της Ιοκάστης ] ,ο υιός τους Οιδίπους και τα τέκνα του Οιδίποδος με την μητέρα του Ιοκάστη : Ετεοκλής , Πολυνείκης ,Αντιγόνη και Ισμήνη [ τέκνα αιμομικτικής σχέσης ]. Αλλεπάλληλες έπεφταν οι συμφορές πάνω τους .Ως αρχή αναφέρεται όχι κάποια μιαρή πράξη του Λαβδάκου ,αλλά η εναντίωσή του προς την Βακχική λατρεία και τα Όργια ,η οποία αιτιολογεί και την θεία κατάρα [ διότι χάθηκε o Λάβδακος μετά από τον Πενθέα, που είχε τα ίδια φρονήματα ] . Έτσι χρησιμοποιείτο και χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα το όνομα των Λαβδακιδών μεταφορικώς για οικογένειες ,οι οποίες παθαίνουν μεγάλες , απροσδόκητες και ανεξήγητες συμφορές επί σειρά γενεών .Ο Σοφοκλής αντλεί από το μύθο των Λαβδακιδών το υλικό τις τραγωδίες του.
Οι γυναίκες της γενιάς του Κάδμου εμπλέκονται στον κύκλο της διονυσιακής λατρείας, είτε ως μητέρες φυσικές (Σεμέλη) και θετές (Ινώ), είτε ως αδελφές τους (Αγαύη, Αυτονόη) που αρνούνται την λατρεία του θεού Διονύσου. Όλες τους γεννούν αρσενικά παιδιά που όμως χάνονται σχεδόν όλα από τους γονείς τους. Η γενιά συνεχίζεται μόνο από το ζεύγος Νυκτηίς – Πολύδωρος.
H κατάρα αυτή δεν βαραίνει μόνον τον Λάβδακον ,αλλά μεταφέρεται και στον υιόν του Λάιον . Αυτός κάποτε εξορισμένος κατέφυγε στην Ήλιδα ,όπου του προσέφερε άσυλο ο βασιλιάς Πέλοψ .Εκεί έκαμε ανόσια πράγματα. Διότι ,αφού παρενόχλησε σεξουαλικά τον όμορφον υιόν του Πέλοπος και παρότι αυτός αντιστάθηκε με πείσμα , απήγαγε και βίασε τον Χρύσιππον . Αυτή του η ενέργειά θεωρήθηκε ύβρις και ασέβεια προς τους Νόμους ‘ η δε θεά Ήρα, ως προστάτιδα του γάμου ,τον απεχθανόταν .Όταν μάλιστα ο Χρύσιππος αυτοκτόνησε από αισχύνη με ξίφος , ο Πέλοψ πάνω στο άψυχο σώμα του παιδιού του καταράστηκε τον Λάιο ή να πεθάνει άτεκνος ή εάν αποκτήσει υιόν ,να πεθάνει από το χέρι του. Εν συνεχεία ο ελεεινός , ασεβής και υβριστής Λάιος σκότωσε και τον πενθερό του Μενοικέα φοβούμενος μην τον εκθρονίσει .Όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου η κατάρα του Πέλοπος επαληθεύτηκε : ο Οιδίπους ,αφού σκότωσε τον πατέρα του [ πατροκτόνος ], νυμφεύτηκε την μητέρα του ακουσίως [ αιμομίκτης ] και απέκτησε τέσσερα παιδιά [ τέκνα αιμομιξίας ] . Σε σωζόμενον απόσπασμα της » Θηβα’ί’δος » μάλιστα τονίζεται ,ότι ο Οιδίπους καταράστηκε τους δύο υιούς του να αλληλοσφαχτούν ,επειδή είχαν παραβεί την εντολή του να μην χρησιμοποιήσουν ποτέ το ασημένιο τραπέζι τού Κάδμου και το χρυσό κύπελλο [ δέπας ], που έπινε κρασί ο Λάιος .
Ο ΜΥΘΟΣ.
Κάθε τραγωδία αναγκαστικώς έχει έξι[ 6 ] μέρη : μύθος , ήθη , λέξις , διάνοια , όψις ,μελοποίησις . Αφετηρία και σαν ψυχή της τραγωδίας είναι ο μύθος [ μέρη του μύθου είναι και οι περιπέτειες και οι αναγνωρίσεις ] και δεύτερον οι χαρακτήρες.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί ποιητικής », { 140 a-b ].
Από τα μέρη κάθε τραγωδίας [6] το πιο σπουδαίον είναι ο μύθος …..Δηλαδή ,εάν κάποια ή κάποιος αγνοεί τον μύθο που είναι το σπουδαιότερο από τα μέρη της τραγωδίας, τότε καλλίτερα να μην δει καμμία τραγωδία.
IΩ.ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – » Εισαγωγή στον Πλάτωνα », { σελ.361 -62 }.
ΜΥΘΟΣ- ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ .
ΑΝΤΙΓΟΝΗ .
H Aντιγόνη ,η δεύτερη αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία του Σοφοκλέους , είναι για πολλούς η ωραιότερη τραγωδία του Σοφοκλέους βασισμένη στον Θηβαϊκό κύκλο, μάλλον πρωτοπαίχθηκε το 441π.Χ. στα Μεγάλα Διονύσια και απέσπασε το πρώτο βραβείο. Το παράδοξο είναι ότι υπάρχει μία αναντιστοιχία ,μία ανακολουθία μυθολογικού χρόνου και χρόνου διδασκαλίας της τραγωδίας του Σοφοκλέους . Μυθολογικά η σειρά είναι : Οιδίπους τύραννος – Οιδίπους επί Κολωνώ – Αντιγόνη , ενώ η χρονική σειρά της διδασκαλίας των τραγωδιών είναι : Αντιγόνη - Οιδίπους Τύραννος -Οιδίπους επί Κολωνώ . Συνεπώς η Αντιγόνη κλείνει μυθολογικά τον Θηβαϊκό κύκλο ,αν και διδάσκεται πρώτη στο Αθηναϊκό κοινό.
Ι.ΚΑΚΡΙΔΗ – » Ελληνική Μυθολογία [ IV. B’.]» . Αντιγόνη , [ σελ. 225 ].
Ο Κρέων ,σύμφωνα με μύθο στην παλαιότερη δομή του, δεν είχε κανένα δικαίωμα πάνω στην Αντιγόνη ,ώστε να της απαγορεύσει την ταφή ή να την τιμωρήσει για την ταφή .Το όνομα της Αντιγόνης μας οδηγεί στον »γόνο’‘ και στην »γονή »και μας δείχνει ,ότι ο μύθος είναι θεολογικός .
Η. LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης »
Γόνος [ ο και η ] , γούνος [ Ἰων.] < γί-γνομαι / γενέσθαι .
A. LESKY – » H Τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων » [ Α’ ], { σελ.325 }.
Χρονολόγηση της τραγωδίας.
W. H. RINEHART – » Η Αντιγόνη χύνει σπονδή πάνω από το πτώμα του αδελφού της Πολυνείκη » { 1870 , Μητρ. Μουσείο Νέας Υόρκης }.
Όποια και όποιος αγνοεί την τραγωδία και τον μύθον της »Αντιγόνης» να μην προχωρήσει στην ανάγνωση του παρακάτω κειμένου . Πρώτα πρέπει να διαβάσει την τραγωδία ή τουλάχιστον την υπόθεση [ μύθο ] της τραγωδίας και μετά να συνεχίσει.
<< Ούτοι συνέχθειν, αλλά συμφιλείν έφυν .>
Aυτός ο στίχος [ 523 ] από το Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ θεωρείται ίσως ως ο πιο διάσημος στην ‘Αντιγόνη του Σοφοκλέους . Διάσημος και παράλληλα αινιγματικός .Πάνω σε αυτόν έχουν οικοδομηθεί πολλές και ποικίλες ερμηνείες . Η Αντιγόνη στην στιχομυθία που ακολουθεί με τον Κρέοντα δηλώνει ,ότι » είναι γεννημένη να αγαπάει [ φιλείν ] και όχι να μισεί [ εχθαίρειν ] » .
Α’.} Ούτοι ή ου τοι .
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ : Αρνητικόν επίρρημα .
H.LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης » // Ι.ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Β’. ] Συμφιλείν – συνεχθαίρειν
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ : Συμφιλείν του ρ .[ συν + φιλέω-ώ ] : ενεργητική φωνή , ενεστώτας χρόνος , απα-ρέμφατον . Συνέχθειν του ρ. [ συν + εχθαίρω } : ενεργητική φωνή , ενεστώτας χρόνος ,απαρέμφατον. Το ρήμα συμ–φιλέω-ώ ,όπως και το συνέχθω { ποιητικός τύπος του συνεχθαίρω } είναι συνθέσεις αποκλειστικά του Σοφοκλέους . Δεν εντοπίζονται στην αρχαία ελληνική γραμματεία πριν από τον Σοφοκλή.
H.LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης » // Ι.ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Ο εχθρός γίνεται φίλος μετά θάνατον ;
O Κρέων πιστεύει ακράδαντα ,ότι ο εχθρός δεν γίνεται φίλος ,ακόμη και πεθαμένος . Δεν ισχύει δηλαδή η [ σημερινή χριστιανική ] αντίληψη ,ότι η αγάπη ενώνει εχθρούς και φίλους στον κόσμο του Άδη. Οι ενταφιασμένοι ήρωες εκείνης της εποχής συνεχίζουν να αγαπούν τους φίλους και να μισούν τους εχθρούς ακόμα και στον Άλλο Κόσμο. Η Αντιγόνη θέλει να εξαφανίσει το μίσος από τον βασιλικόν της οίκο με την ηρωική της πράξη, της αυτοθυσίας και να σταματήσει έτσι την οικογενειακή κατάρα αποδίδοντας ισότιμα την αγάπη και στους δύο αδελφούς της.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ – » Αίας » , { στ. 1344-45 , 1347-48 }.
Άδικον είναι να μισείς έναν γενναίον νεκρόν .
ΠΕΡΙ ΦΙΛΙΑΣ.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΦΙΛΊΑ ΠΡΟΥΠΟΘΈΤΕΙ ΙΣΌΤΗΤΑ. Η φιλία μεταξύ ίσων και μεταξύ εκείνων ,που διαφέρουν κατά την θέση και την ιδιότητα. Η σταθερότητα της φιλίας έγκειται μάλλον στο να αγαπά κανείς παρά να αγαπιέται .Η φιλία όπως και το δίκαιον είναι αποτέλεσμα της αμοιβαίας επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων .
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ηθικά Ευδήμεια », [1239 a ,1242 a ].
Υπάρχουν τρία [ 3 ] είδη φιλίας : φιλία από αρετή ,φιλία από συμφέρον ,φιλία από ηδονή. Αυτές [ οι φιλίες ] πάλι μπορούν να διαιρεθούν σε δύο τάξεις : οι μεν εδράζονται επί της ισότητας , οι δε συνάπτονται παρά την υπεροχή του ενός από τους φίλους.
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ - » Περί φιλαδελφίας », { 20 }.
Την ομόνοια ανάμεσα στους αδελφούς την σφυρηλατεί το μοίρασμα φίλων [ συμφιλείν ] και εχθρών [ συνεχθαίρειν ] ,η άντληση ευχαρίστησης από την συναναστροφή των ίδιων ανθρώπων , η περιφρόνηση [ βδελύττεσθαι < βδέω = αισθάνομαι αποστροφή ,απεχθάνομαι ] και η αποφυγή των ίδιων ανθρώπων.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ - » Ιστορίαι », [Ε. 94,95 ].
«Ώστε δεν θέλετε να είμαστε φίλοι σας αντί εχθροί σας ; »Όχι ,γιατί δε μας βλάφτει τόσο ή έχθρα σας όσο η φιλία
σας. Η φιλία σας, στα μάτια των υπηκόων μας, είναι απόδειξη αδυναμίας μας, ενώ το μίσος σας απόδειξη της δύναμής μας.
ΑΜΜΩΝΙΟΥ – » Λεξικόν ομοίων και διαφόρων λέξεων ».
Διαφέρει [ η λέξη ] εχθρός από τον πολέμιον και τον δυσμενή. Εχθρός είναι αυτός που ήταν προηγουμένως φίλος. Πολέμιος είναι αυτός που προχωράει με όπλα εναντίον του γείτονα .Δυσμενής [ δυσ -μένος ] είναι αυτός που διατηρεί χρόνια έχθρα προς τον κάποτε φίλον του και δύσκολα διαλλάσσεται [ συμφιλιώνεται ] με αυτόν .
ΦΙΛΟΤΗΣ – ΝΕΙΚΟΣ.
ΑΠ.ΓΟΝΙΔΕΛΗ – » Η Γένεση κατά τους αρχαίους Έλληνες », { Ε’.σελ.111-117 ].
Α’ Φιλότης { < φίλος }.
ΑΠ.ΓΟΝΙΔΕΛΗ – » Η Γένεση κατά τους αρχαίους Έλληνες » { ΣΤ’.] Τα τέκνα τη Έριδος .Νείκεα [ σελ.117 ].
Β’. Νείκος { < νεικέω }.
H.LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης » // Ι.ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ – » Αίας », { στ.1409-11 }.
Η Φιλότης στον Σοφοκλή εκφράζει αγάπη, φιλία, στοργή ή έναν ανώτερον έρωτα.
ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ – » Εμπεδοκλής »,[ αποσπάσματα Β’ }. 17. ΣΙΜΠΛΙΚΙΟΥ – » Φυσικά »,[ 157,25 ].
Κατά τον Εμπεδοκλή : τα τέσσερα [ 4 ] στοιχεία [ αήρ-πυρ-γη-ύδωρ ] ,που κάποτε συνυπήρχαν ενωμένα στον Σφαίρο ,διαχωρίστηκαν από το Νείκος ,που ήταν μία δύναμη ξέχωρα από αυτά .Στην συνέχεια επενέβαινε η Φιλότης ,μία δύναμη και αυτή ξεχωριστή και τα ενοποιούσε . ‘Υπάρχει ακόμη ένας ύψιστος νόμος του σύμπαντος ,η Ανάγκη ,που είναι η μεταβολή από το Ένα στα Πολλά -υπό το κράτος του Νείκους [ έριδας] – και από τα Πολλά σε Ένα – υπό το κράτος της Φιλότητος [ φιλίας ].
Τ.ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ / Κ.ΑΡΩΝΗ – » Σοφοκλή ΑΝΤΙΓΟΝΗ ».
Γ’ . ‘έφυν ‘‘ .
ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ : ‘έφυν ‘ : ρήμα ,Μέσης φωνής ,αόριστος β΄, οριστική έγκλιση , ενικός αριθμός ,πρώτο πρόσωπο.
H.LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης » .
Τα αντίθετα ΦΙΛΟΣ -ΕΧΘΡΟΣ φαινομενικά σχηματίζουν ένα εννοιολογικό δίπολον ενώσεως και διαφοράς . Το ίδιο συμβαίνει και με το δίπολο ΚΡΕΩΝ -ΑΝΤΙΓΟΝΗ .Ο Κρέων χωρίζει ,διαιρεί [ εχθαίρειν ή φιλείν ] ‘ η Αντιγόνη ενώνει ,συνθέτει [ συν+ φιλείν ] και δεν συν+εχθαίρειν . Ο Κρέων απευθύνεται στον ΔΙΑ [ Πάνω Κόσμος ] , η Αντιγόνη στον ΔΙΑ [ Πάνω Κόσμος ] και στην θεά ΔΙΚΗ [ Κάτω Κόσμος ]. Μήπως στο δίπολο αυτό ισχύει το ρητόν : << ουδέν κακόν αμιγές αγαθού >> .Στην τραγωδία διαδραματίζει διττό ρόλο και η νύκτα .Ο Κρέων θέλει να αφήσει άταφον στο φως της ημέρας έναν νεκρόν ,που ανήκει στο σκότος και να »θάψει » την Αντιγόνη ,που είναι ζωντανή ,ενώ η Αντιγόνη προσπαθεί να θάψει τον νεκρό αδελφό της ,γιατί ανήκει στον Κόσμο του Σκότους αψηφώντας τον Κρέοντα ,που την» θάβει» ζωντανή, μακριά από το Φως και τον Έρωτα.
Ποίος είναι ο φίλος και ποίος ο εχθρός στην τραγωδία ;
Ο Πολυνείκης και ο Ετεοκλής ήταν ταυτόχρονα συγγενείς [ φίλοι ] και ανελέητοι εχθροί μέχρι αλληλοεξοντώσεως . Ο Κρέων βλέπει παντού εχθρούς και δηλώνει ότι ο φίλος παραμένει φίλος ,όπως ο εχθρός παραμένει εχθρός και μετά θάνατον [ κατά τους αρχαίους τα ανθρώπινα μίση και πάθη συνοδεύουν την ψυχή του νεκρού και στον Άδη ] .Η Αντιγόνη δεν συμμερίζεται την έχθρα του Κρέοντος [ συνεχθαίρειν ] απέναντι στον νεκρό και άταφο αδελφό της , υπερασπίζεται την φιλία [ συμφιλείν ] και τον δεσμό αίματος με τα αδέλφια της [ το δηλώνεται εμπράκτως με τον εκούσιο θάνατό της ] ,αλλά απεχθάνεται και μισεί την αδελφή της ,που δεν συμμερίζεται τις απόψεις της.
Ποία και ποίος ομιλεί περί φιλίας και οικογενειακής αγάπης ;
1. Η Αντιγόνη ; Ο πατέρας ήταν πατροκτόνος και αιμομίκτης , ο παππούς χειρότερος , η μητέρα αυτόχειρας , τα αδέλφια ,που ήσαν καταραμένα από τον πατέρα τους, αλληλοσφάχτηκαν ! Στην αδελφή της Ισμήνη συμπεριφέρεται με ψυχρότητα , περιφρόνηση ,εχθρότητα μέχρι το σημείο του μίσους ,όταν αυτή αρνείται να συμμετέχει στα σχέδια ταφής του νεκρού αδελφού .Η Ισμήνη ανήκει πλέον όχι στους φίλους ,αλλά στους εχθρούς. Φαίνεται να πλεονεκτεί ηθικώς -με την στοργική στάση ,που δείχνει στον νεκρόν αδελφό της – απέναντι στον Κρέοντα. Ουσιαστικά είναι μόνη και βλέπει παντού εχθρούς ,χωρίς το »συμφιλείν» . Και ως Αντι -γόνη θυσιάζοντας τον εαυτόν της αντιτίθεται στην σκυτάλη της οικογενειακής ύβρεως και σφραγίζει το ανόσιο 2. Ο Κρέων ; Ομιλεί για φίλους και εχθρούς αυτός που άφησε να θυσιαστεί [ ή αυτοθυσιάστηκε ] ο μονάκριβος γιός του ο Μενοικέας για την σωτηρία της πόλεως . Αυτός που έδιωξε τον Οιδίποδα από την πόλη . Αυτός που αρνείται την ταφή στον έναν ανεψιόν του ,ενώ τον άλλον καίτοι σφετεριστής του θρόνου τον θάβει με τιμές . Αυτός ο ισχυρογνώμων , που ακούει μόνον τον εαυτόν του και βλέπει παντού μόνον εχθρούς ,αλλά πουθενά φίλους .
Τέλος ,είναι δυνατόν να υπάρχουν άνθρωποι γεννημένοι ΜΟΝΟΝ για να αγαπούν ,όπως και άνθρωποι γεννημένοι ΜΟΝΟΝ για να μισούν ; Διότι το » φίλος » και το » εχθρός » εκφράζουν πάντα όχι μόνον δύο πόλους ,αλλά ΔΥΟ πόλους του ΕΝΟΣ μαγνήτη. Όπως ο Κρέων χωρίζει τους φίλους από τους εχθρούς ,έτσι και η Αντιγόνη .Μήπως είναι μία τρόπον τινά πνευματώδης ή ειρωνική απάντηση το : << εγώ εκ φύσεως μοιράζομαι την αγάπη και όχι το μίσος >> και δεν κυριολεκτεί ; Διότι ουδείς χαρακτήρας στις τραγωδίες είναι απαλλαγμένος από αυτή την τραγική αντινομία. Και επειδή στις τραγωδίες του Σοφοκλέους η ‘‘κυκλική σύνθεση » έχει μεγάλη και βασική σπουδαιότητα ,είναι δύσκολο να καταλήξει κάποιος στο συμπέρασμα ,ότι το εννοιολογικό αυτό δίπολο αντιθέτων [ εχθρός – φίλος ] είναι ξεκάθαρο στον Κρέοντα και στην Αντιγόνη.
Γ. ΣΕΦΕΡΗ – » Ποιήματα ». » ΚΙΧΛΗ ». Γ’. Το ναυάγιο της »κίχλης» – Το φως .
Η σκοτεινή Αντιγόνη.
Τας θύρας κλείσατε ,τους οφθαλμούς ανοίξατε .Εκάς οι αμύητοι.
Πολλές οι απόψεις για την καταγωγή του νεωτέρου Θεού της Ελλαδικής θρησκείας. Άλλοι μεν γράφουν για την ξενική καταγωγή του Διονύσου [ από την Αίγυπτο ] ,άλλοι δε για την ελληνική [ από την Θράκη ή την Μικρά Ασία ή την Κρήτη ή την Αρκαδία ] . Μετά όμως από την ανεύρεση και ανάγνωση δύο πινακίδων της Πύλου με το όνομα του Διονύσου { Δi-wo-nu-so-jo } έγινε φανερό, ότι πρόκειται για θεότητα μη ξενική και εισαγόμενη , αλλά για θεότητα της Αιγαιο-ελλαδικής θρησκείας. Συνεπώς η νεότητα του Διονύσου σχετίζεται όχι με την καταγωγή του ,αλλά με την αναβίωση της θρησκείας του στους αρχαίους χρόνους.
ΔΙΟΝΥΣΟΣ ΖΑΓΡΕΥΣ ή ΖΑΓΡΑΙΟΣ .
Μέγας Θεός των Ορφικών .Ο καταχθόνιος Ζευς μεταμορφωμένος σε φίδι ενώνεται με την μεταμορφωμένη σε κερασφόρον όφιν Περσεφόνη και από αυτή την ένωση γεννιέται ο Κερασφόρος Ζαγρεύς ή Διόνυσος. Επειδή όμως ο Ζευς φοβήθηκε την ζηλότυπη σύζυγό του Ήρα, έδωσε το βρέφος στους Κουρήτες για φύλαξη. Τότε η Ήρα ανέθεσε στους Τιτάνες να βρουν το παιδί ,πράγμα που πέτυχαν .Οι Τιτάνες πλησίασαν τον μικρό Ζαγρέα έχοντας αλείψει τα πρόσωπά τους με γύψο { gypsum } σαν νεκροί από τον Κάτω Κόσμο και προσπάθησαν να τον δελεάσουν με παιχνίδια ,όπως : σβούρα [ κώνος στρόβιλος ], αστράγαλοι ,νευρόσπαστα [ πλαγγόνες ] , χρυσά μήλα των Εσπερίδων, τόπι ,πόκος. Αλλά αυτό που τράβηξε την προσοχή του από όλα τα παιχνίδια και κοιτάζοντάς το αμέσως παρέλυσε ήταν το έσοπτρον [ καθρέπτης ]. Ήταν αργά ,όταν αντιλήφθηκε την παγίδα που του έστησαν οι Τιτάνες . Προσπαθώντας δε ματαίως να τους ξεφύγει μεταμορφώθηκε διαδοχικά σε λέοντα ,τίγρη ,ίππο ,φίδι , ώσπου τελικά συνελήφθη ως ταύρος. Οι Τιτάνες ,αφού διαμέλισαν το σώμα του σε επτά κομμάτια , έβρασαν τα μέλη του μέσα σε λέβητα ,που στεκόταν πάνω σε τρίποδα. Όταν το κρέας έβρασε ,το πέρασαν σε επτά σούβλες ,το έψησαν στην φωτιά και άρχισαν να τρώνε . Ο Ζευς μόλις αντιλήφθηκε αυτά που συνέβησαν από την οσμή ,κατακεραύνωσε τους Τιτάνες και ανέθεσε στον Απόλλωνα να θάψει τα μέλη του Ζαγρέως που έμειναν στον Παρνασσό . Ευτυχώς η θεά Αθηνά πρόλαβε να κλέψει την καρδιά του Ζαγρέως ,που είχε μείνει ανέπαφη και την παρέδωσε στον Δία .Ο Ζευς ,αφού την έκαμε σκόνη ,πότισε με αυτήν την Σεμέλη ,η οποία μετά από αυτό έμεινε έγκυος και γέννησε τον Νεώτερον Διόνυσον .Κατά μία άλλη εκδοχή ο Ζευς γέννησε τον Διόνυσον καταπίνοντας ο ίδιος την σκόνη από την καρδιά του Διονύσου. Ο μύθος του Ζαγρέως και η αρχή της λατρείας του είναι συμβολική. Υπονοείται , δηλαδή , η γεννητική δύναμη της φύσεως ειδικώς με την μορφή του σπόρου που ενταφιάζεται για να μπορέσει να αναγεννηθεί και με άλλες αναπαράστασεις των περιπετειών της ζωής . Αργότερα ο Διόνυσος συνδέθηκε και ταυτίστηκε με τον Οίνον. Ο »Ιερός Λόγος » των Ορφικών ήταν ένας μυστηριακός συμβολικός μύθος και ο Διόνυσος Ζαγρέας ήταν ο Σωτήρας των ψυχών όσων ήσαν μυημένοι στα αρχαία Ελληνικά Μυστήρια.
ΙΩ.ΡΙΣΠΕΝ – » Ελληνική Μυθολογία »,{ σε 491-2 }.
Η μυστική λατρεία του Διονύσου . Διόνυσος Ζαγρεύς : Ο Μεγάλος Κυνηγός.
Κ. ΚΕΡΕΝΥ’Ι΄ – » Η Μυθολογία των Ελλήνων », { σελ.235-6 }.
Με τον όρον » Άδης » εννοούσαν μόνον την μία πλευρά ενός μεγάλου Θεού .Ξέρουμε ,επίσης ,ότι στον σύζυγο τής Περσεφόνης δινόταν και το όνομα ‘‘Ζεύς Καταχθόνιος » και ότι ήταν αυτός που την άρπαξε ,ο Ζευς ,ο πατέρας της. Σαν Καταχθόνιος ,ο Ζευς ,ήταν ο πατέρας του Χθονίου Διονύσου .Στην ιδιότητά του ως Θεός του Κάτω Κόσμου ονομαζόταν επίσης ‘Ζαγρεύς ‘, ο »μεγάλος κυνηγός », κι έτσι έλεγαν επίσης και τον υιόν του…. Δεν είχαν στην μυθολογία μας μονάχα ο Ζευς και ο Διόνυσος αυτό το διπλό πρόσωπο. Και όμως κανένας άλλος Θεός δεν φαινόταν τόσο πολύ σαν ένας άλλος Ζευς ,όσο ο Διόνυσος.
ΚΛΗΜ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΩΣ – »’ Στρωματείς Ε’ », { Σελ.88-89 } .Κεφ. ΙΑ’ { ή ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ απόσπ. 904 }.
Ζευς και Άδης.
ΟΡΦΙΚΑ – » Διονύσου θυμίαμα ,στύρακα » [ ΧΧΧ ].
RUD. STEINER – » Le mystère chrétien et les mystères antiques » [Ο Χριστιανισμός και τα μυστήρια της αρχαιότητας ] . IV .Platon comme mystique [ Ο Πλάτων ως μύστης ], { σελ.142-144 }.
E.R.DODDS – » Οι Έλληνες και το παράλογο ».
ΙΙΙ. Τα αγαθά της μανίας . Παράρτημα Ι. Μαιναδισμός.
ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ – » Διόνυσος ».
Ο Διόνυσος είναι : α]. Θεός του οίνου και των θαυμάτων του οίνου ,που χάρισε στους ανθρώπους την καλλιέργεια της αμπέλου και την παραγωγή του οίνου β]. Θεός της άγριας φύσης και της βλαστήσεως ,αλλά και ορισμένων ζώων [ όπως λέων , όφις , ταύρος ] τον οποίον τιμούσαν πομπές φαλλοφόρων επιδεικνύοντας έτσι την σεξουαλικότητα και την γονιμοποιό δύναμή του γ].Θεός της εκστάσεως [ μαινάδες ] δ]. Θεός του χορού [ συνοδεία Σατύρων ,Νυμφών,Μαινάδων ] ε]. Θεός της μεταμφιέσεως και της χρήσης των προσωπείων [ θέατρο ] στ]. Θεός της μυστηριακής μυήσεως και της μετά θανάτου ζωής .
Όσοι μυημένοι ,τότε , έβλεπαν και άκουαν τις διδασκαλίες των τραγικών ποιημάτων στο θέατρο των Αθηνών ,αντιλαμβάνονταν τους αντίθετους ρόλους των υποκριτών ,όχι με την σημερινή ηθική χροιά ,αλλά ως μέρη ενός κομματιασμένου Διονύσου ,ως μία θεϊκή περιπέτεια ,μία θείαν άλην, ένα σεργιάνι στον Κόσμον ενός Πάσχοντος Θεού.
Ο ΒΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΘΕΑΤΡΟΝ…
<< Θεατή , ήλθες στην ορχήστρα της ζωής από κάποια πάροδο του οικουμενικού θεάτρου για να λάβεις μέρος σε έναν συμπαντικό χορό ,ψάλλοντας κι εσύ τα πάθη του εφήμερου ανθρώπου στην ορχήστρα .Είδες και έλαβες γνώση από τα δρώμενα επί σκηνής , αποχώρησες μετά το τέλος του δράματος, ίσως, κεκαθαρμένος >>.
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ – » Γνώμαι », [ 88 ].
» Ο κόσμος είναι σκηνή [ θεάτρου ] ,ο βίος είναι πάροδος [ θεάτρου ] : ‘ ήλθες ,είδες ,απήλθες » , [ mondo è un palcoscenico, la vita un ingresso: entri, vedi, esci = o κόσμος είναι μια σκηνή θεάτρου [ παλκοσένικο ] , η ζωή μια είσοδος : εισέρχεσαι [ entrare ] ,βλέπεις [ vedere ] , εξέρχεσαι [ uscire ] ».
ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ – » Εγχειρίδιον », [ 17 ].
Να θυμάσαι ,ότι είσαι υποκριτής σε δραματικό έργο..
ΔΙΟΓ ΛΑΕΡΤΙΟΥ – » Βίοι Φιλοσόφων ». ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ [8].
Ο βίος μοιάζει με πανηγύρι .Όπως σ’ αυτό άλλοι έρχονται για να λάβουν μέρος σε αγωνίσματα ,άλλοι για να κάνουν εμπόριο και άλλοι βεβαίως, οι άριστοι ,ως θεατές .Έτσι και στον βίον ,άλλοι γεννιούνται δουλοπρεπείς ,που είναι κυνηγοί της δόξας και της πλεονεξίας κι άλλοι γεννιούνται φιλόσοφοι , κυνηγοί της αλήθειας.
Θέατρον Διονύσου Ελευθερέως
ΛΑΜΒΔΑ ή ΛΑΒΔΑ ή ΛΑΜΔΑ.
»Των ημιφώνων γλυκύτατον» [ Λ ] χρησιμοποιείται για να εκφράσει το Λείον , το οΛισθαίνειν , το Λιπαρόν και το κοΛΛώδες.
Το »χωλό» γράμμα. Εάν προσέξει κάποιος το σχήμα του αρχαίου [ Λ] στα παλαιά ελληνικά αλφάβητα ,θα παρατηρήσει τα άνισα σκέλη του γράμματος αυτού ,πριν καθιερωθεί το Κλασσικόν Ελληνικόν [ Λ ] το ισοσκελές.
Εάν γίνει προέκταση της μίας πλευράς [ ΒΓ ] σε [ ΒΓ’ ] του στοιχείου – Λ – [ των προ Ευκλείδου αλφάβητων ] και ενώσουμε με ευθεία τα [ Α ,Γ ‘ ] και εάν ενώσουμε τα [ Β, Γ ] με ευθεία του Λατινικοί [ Λ ] ,τότε εμφανίζεται ένα ορθογώνιο τρίγωνο. Επίσης με σταθερό το μικρότερο σκέλος του [ Λ ] και ελεύθερο το άλλο μπορεί να διαγραφεί κύκλος .
Στον δίσκο της Φαιστού ιερογλυφικό σύμβολο σε σχήμα [ Λ ] .
Ο ΛΑ[Μ]ΒΔΑΚΟΣ.
Λάμβδακος [ < λαμβδός < λάμβδα ή λάβδα ή λάμδα ] .
Στον Λάβδακο , γενάρχη των Λαβδακιδών [ τελευταία δυναστεία των Θηβών ] , συνενώνονται δύο γένη { Σπαρτών [ Νυκτέα ,Χθονίου ] από την πλευρά της μητέρας του Νηκτηίδας και Καδμείων από την πλευρά του πατέρα του Πολύδωρου } , που διαμόρφωσαν τους μύθους της Βοιωτίας . Άγνωστο παραμένει το όνομα της μητέρας του Λα’ί’ου ,κάτι που σε κάποιους κινεί νοσηρές υποψίες περί αιμομικτικών σχέσεων. Δηλαδή ,όπως συνέβη με τον Οιδίποδα που νυμφεύθηκε τη μητέρα του Ιοκάστη. Σύμφωνα με την του Απολλοδώρου » Βιβλιοθήκη » : << Η Νυκτηίδα γέννησε τον Λάβδακο, που χάθηκε μετά τον Πενθέα κι αυτός [ τον ξέσκισαν οι Βάκχες ] , επειδή είχε ίδια φρονήματα με αυτόν [ εναντιώθηκε κι αυτός στην Βακχική λατρεία και τα Ιερά όργια >> { ΙΙΙ.v.5 ]. Και ο Πολύδωρος και ο Λάβδακος ,που αρνούνται τη λατρεία του Διόνυσου και πεθαίνουν όπως ο Πενθέας.
Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ -» Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Λαβδός ,Λάβδα ,Λαβδοειδής.
ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ - » Τα Θεολογούμενα της Αριθμητικής »,{ Ι. 1,2 }.
Περί μονάδος .Η μονάς είναι αρχή του αριθμού ,η οποία δεν έχει θέση στον χώρο [ όπως το σημείο ]. Και λέγεται μονάς από του ρήματος μένω ‘ διότι η μονάδα διατηρεί ίδια την μορφή κάθε αριθμού με τον οποίον πολλαπλασιά-ζεται [ 3χ1=3,4χ1=4 κ.α. ] και δεν δημιούργησε άλλον αριθμό …[ χωρίς αυτό να το θεσπίσουμε εμείς αλλά η θεϊκή φύση ]…. Στον σχολιασμό του βιβλίου του Νικομάχου » Αριθμητική εισαγωγή » ,ο Iάμβλιχος επινοεί ένα διάγραμμα σε σχήμα λάμδα που υποδεικνύει μία »φυσική» αντιστοιχία και αντιδιαστολή ακεραίων αριθμών και κλασμάτων [ μερών ].
ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ - » Περί της Νικομάχου Αριθμητικής εισαγωγής », { 14,5 ].
ΑΣΠΙΣ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ.
Σκοπός της τραγωδίας .
Ποίος είναι ο σκοπός της τραγωδίας αυτής ; Ασφαλώς ,όπως και σε κάθε τραγικό ποιητή , το πρώτο βραβείο και η αναγνώριση του ποιητή μέσα από την ηδονή ,που προσέφερε στους θεατές του. Και ποίον είναι το βασικό νόημα αυτής της τραγωδίας ; Η σύγκρουση μεταξύ γραπτών και αγράφων νόμων ; Η σύγκρουση του οίκου ,της οικογένειας με την πολιτεία ; Η αφοσίωση της Αντιγόνης στους αγράφους νόμους θεωρώντας αυτούς ως υψίστη ιδέα ή αγαθόν ; Η αντιεξουσιαστική στάση της Αντιγόνης , ως ένα είδος αντίστασης κατά της τυραννίας ; Το πανανθρώπινο μήνυμα »αδελφοσύνης » και »αγάπης» [ συμφιλείν έφυν ],ένα κατά τρόπον τινά προχριστιανικό μήνυμα που εκπέμπει η Αντιγόνη ; Μία ‘‘επιθυμία θανάτου» [ σύμφωνα με νεώτερες ψυχαναλυτικές ερμηνείες ] που εκδηλώνεται στις πράξεις της Αντιγόνης ; Μήπως είναι η [ ένοχη για πολλούς ] φιλαδελφία [ αδελφική αγάπη ] της Αντιγόνης ; Ή μήπως η ύβρις του Κρέοντος ,που επιφέρει την Νέμεση ; Είναι άραγε μία προειδοποίηση προς τον φίλον του Σοφοκλέους Περικλή για την αλαζονεία της εξουσίας και τις καταστροφικές της συνέπειες [ Σαμιακός πόλεμος , Καταστροφή της Μιλήτου, που ήταν και συστράτηγος με τον Περικλήμετά την επιτυχία της »Αντιγόνης» ] ; Υπάρχει και κάτι άλλο ,που – ίσως -να είναι δυσδιάκριτο ώστε να περάσει απαρατήρητο κατά την μελέτη αυτής της τραγωδίας ή είναι όλα φανερά ;
Δ. ΛΙΑΝΤΙΝΗ – » Ελληνικά », { σελ. 140-142 ].
Τύπωσαν μέσα μας το σχήμα μιας αγίας Αντιγόνης και ενός Κρέοντα διαβόλου .Ο Σοφοκλής όμως στα σημεία πλάθει μίαν Αντιγόνη πολύ πιο ισχυρόγνωμη από τον Κρέοντα. Και στα σημεία πλάθει έναν Κρέοντα πολύ πιο ευαίσθητο και δραματικόν από την Αντιγόνη.
Α‘. Ο Κρέων [¨< κρείων < κραίνω =άρχω } : κυβερνήτης, άρχων, δεσπότης, κύριος – εντεύθεν το Κρέων ] , ο οποίος διατάζει να μην ταφεί -σύμφωνα με τους νόμους -ο νεκρός Πολυνείκης, αρχικά δεν θέλει να κυβερνήσει ,σύμφωνα με τις εξαγγελλίες του ,ως αυταρχικός βασιλιάς . Δεν έχει ουσιαστικόν όφελος από την μη ταφή του νεκρού ανιψιού του. Απαιτεί να εφαρμοστεί ένας παμπάλαιος » Ελληνικός νόμος » κατά αυτών που προδίδουν την πατρίδα και κατά των ιεροσύλων .Υπερασπίζει δικαίως την άμυνα της πόλεως ,εκτός της οποίας ο αρχαίος Έλληνας θα ήταν ανύπαρκτος [» ο άπολις ή θεός ή θηρίον είναι» ή » ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν »],και δηλώνει ότι θα εφαρμόσει δίκαια τον νόμον μη λαμβάνοντας υπόψιν του συγγενικούς και φιλικούς δεσμούς. ’‘Φίλος είναι μόνον ο φιλόπατρης» .Έτσι, αφενός διατάζει να αφήσουν άταφο τον νεκρόν [ προδότη ] της πόλεως ,βορά στα σκυλιά και στα όρνια ,αφετέρου να τιμήσουν δεόντως τον φιλόπατρη βασιλιά. » Διότι οι δίκαιοι [ ένδικοι ] δεν μπορούν να τιμηθούν ίσα με τους αδίκους [ κακούς ] και όποιος είναι φίλος αυτής της πόλεως θα τιμάται και ζωντανός και νεκρός το ίδιο από μένα ».
ΟΜΗΡΟΥ – » Ιλιάς » , [ Χ ,335 ].
Ο Αχιλλεύς αποφασίζει να αφήσει άταφον τον Έκτορα ,βορά στα σκυλιά και στα όρνια, και ο Έκτωρ τον παρακαλεί να μην το κάνει. Στο τέλος ο Αχιλλεύς [ και με την βοήθεια της θεάς Αθηνάς ] δεν φτάνει σε αυτή την απεχθή και ανίερη πράξη του ,αλλά παραδίδει το σώμα του Έκτορος στον δύστυχο πατέρα του προς ταφή.
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ – » Ελληνικά »,[ Α’7,22 ].
»Η ταφή των προδοτών της πόλεως και των ιεροσύλων γίνονταν εκτός Αττικής » . Οι εχθροί πρέπει να είναι εκτός της πόλεως ζωντανοί ή νεκροί και να δημεύονται οι περιουσίες τους.
ΔΙΟΔ. ΣΙΚΕΛΙΩΤΟΥ – » Βιβλιοθήκη ιστορική », { ΧVI .25,2 } .
Οι Λοκροί αρνήθηκαν να δώσουν τα σώματα των νεκρών προς ταφή ,επειδή όλοι οι Έλληνες είχαν κοινό νόμο που προέβλεπε ,ότι οι ιερόσυλοι έπρεπε να μένουν άταφοι .Τότε ο Φιλόμηλος ,στρατηγός των Φωκέων, οργιζόμενος σκότωσε μερικούς εχθρούς ,πήρε στην κατοχή του τα σώματά τους και ανάγκασε τους Λοκρούς να ανταλλάξουν τους νεκρούς.
Β’. Η Αντιγόνη , σύμφωνα με τον ‘‘Πανελλήνιον νόμον » ,έχει ιερό καθήκον να αποδώσει τιμές ταφής στον αδελφόν της και δικαιολογημένα, διότι εκτός του ισχυρού αδελφικού φίλτρου φρονεί ,ότι ο Πολυνείκης [ Πολύ + νείκος ]=έρις, φιλονεικία, λογομαχία, λοιδορία ,ύβρις ] δεν ήταν προδότης ,αλλά νόμιμος διεκδικητής του θρόνου ,τον οποίον σφετερίστηκε ο αδελφός του Ετεοκλής [ ετεόν = αληθές + κλέος = δόξα ,φήμη ], Αντιγόνη : αντί {= oμοιότητα προς το πρότυπον ,ισότητα } + [ η ] γόνος [ < γίγνομαι ] = απόγονος, τέκνον ].
ΟΜΗΡΟΥ – » Ιλιάς », [ Ψ’,71-74 ].
Οι Αχαιοί και οι Τρώες κάνουν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Διότι οι πύλες του Άδη είναι κλειστές για την ψυχή του ανθρώπου ,του οποίου το πτώμα δεν βρήκε ανάπαυση. Οι Θεοί μάλιστα αγανακτούν με την ύβριν του Αχιλλέως να αφήσει άταφο το σώμα του Έκτορος ,ώσπου τελικά ο Αχιλλέας δεν εκτελεί την ανίερη και απάνθρωπη απόφασή του
ΟΜΗΡΟΥ – » Οδύσσεια », [ λ’,51-80 ].
Ο άταφος νεκρός και χωρίς νεκρικές τιμές δεν ανήκει ούτε στον Πάνω ούτε στον Κάτω κόσμο. Ο σύντροφος του Οδυσσέα , ΕΛΠΗΝΩΡ ,παρακαλεί να τον κάψουν για να μπορέσει να ανήκει κάπου.
Η μη ταφή νεκρού αποτελεί ασέβεια και προς τους Χθονίους και προς τους Ουρανίους Θεούς. Προς τους Χθονίους μεν , διότι δεν αποδίδεται σε αυτούς ο νεκρός [ διά πλήρους ή δια συμβολικής ταφής , πασπαλίζοντας σκόνη τρις πάνω στο πτώμα ] ,προς τους Ουρανίους δε , διότι οι Ολύμπιοι μιαίνονται βλέποντας νεκρόν άταφον [ γι’ αυτό και η ταφή πρέπει να γίνεται πριν την ανατολή του Ηλίου ].Στην ναυμαχία των Αργινουσών οι έξι Αθηναίοι στρατηγοί ενώ νικούν ,καταδικάζονται να πιούν το κώνειο ,διότι δεν μπόρεσαν να διασώσουν τους ναυαγούς και δεν εκπλήρωσαν το ιερό καθήκον της περισυλλογής των νεκρών συμπολεμιστών τους [ σε μία δίκη παρωδία βεβαίως ,αλλά δεν είναι του παρόντος ] . Η ταφή των νεκρών καλείται » Πανελλήνιος νόμος ». Ενώ οι Πανέλληνες ανάγουν το έθος της ταφής των νεκρών τους στον Ηρακλή ,ο οποίος θεωρείται ιδρυτής του πολιτισμού τους στην Αττική ,ήδη από την πανάρχαια εποχή του βασιλιά Κέκροπος έχει θεσπιστεί η ταφή των νεκρών ως ιερό καθήκον. Πέραν τούτου κάθε άταφο σώμα μολύνει ολόκληρη την περιοχή , η οποία έχει ανάγκη καθαρμού για να αποφευχθούν οι λοιμοί και οι επιδημίες. Συνεπώς η εντολή του Κρέοντα για τη μη ταφή του Πολυνείκη συνιστά μόνον μία τελετουργική ανωμαλία αφήνοντας »’άμοιρον, ακτέριστον, ανόσιον » τον νεκρόν ,χωρίς τις αναγκαίες επικήδειες τιμές ,αλλά επιφέρει και ανόσιο μίασμα στην πόλη.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ – » Οιδίπους Τύραννος », { στρ .α’ 863-872 ].
Νόμοι Υψίποδες .
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ – » Ικέτιδες »,{ στ.526-7, 531-34 ].
Εκτός του »Πανελληνίου νόμου » ,διατυπώνονται εδώ από τον τραγικόν ποιητή θρησκευτικές πεποιθήσεις ,που ομοιάζουν με τις θρησκευτικές αντιλήψεις στην Παλαιά Διαθήκη : Εκκλησιαστής 12. 7 : << Και επιστρέψη το χώμα εις την γην, καθώς ήτο, και το πνεύμα επιστρέψη εις τον Θεόν, όστις έδωκεν αυτό >>.Μόνον που στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία ο Θεός αυτός ονομάζεται Αιθήρ.
ΛΥΣΙΑ – » Επιτάφιος τοις Κορινθίων βοηθοίς »,{ ΙΙ.8-9 }. Λόγος προς τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου ».
Όταν ο Άδραστος και ο Πολυνείκης εξεστράτευσαν εναντίον των Θηβών και νικήθησαν, επειδή οι Καδμείοι δεν επέτρεπαν να θάβουν τους φονευθέντας, οι Αθηναίοι ,επειδή νόμισαν πως εκείνοι (οι Αργείοι) μεν, εάν σε κάτι αδίκησαν , αφού φονεύθησαν τιμωρήθηκαν με την πιο μεγάλη τιμωρία, επειδή δε οι θεοί του Άδου δεν έλαβαν, όσα τους ανήκον, (τους νεκρούς των Αργείων), ότι δείχνεται ασέβεια εις τους άνω [ Ολυμπίους ] θεούς, διότι μιαίνονται τα ιερά, κατ’ αρχάς μεν αφού έστειλαν κήρυκας παρακαλούσαν αυτούς να επιτρέψουν την ταφή των νεκρών. Διότι νόμιζαν ,ότι είναι ίδιον μεν των γενναίων ανδρών να τιμωρούν τους εχθρούς, εφ’ όσον αυτοί ζουν , ίδιον δε των δειλών να αποδεικνύουν την γενναιότητά τους στα σώματα των φονευμένων …
Σύμφωνα με τον G .Hegel υπάρχει σύγκρουση δύο αγαθών [ επιεικών ] παρά δύο κακών [ μοχθηρών ], διότι ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΟ ΈΧΟΥΝ ΤΟ ΔΙΚΙΟ ΤΟΥΣ . Ο Κρέων ως κυβερνήτης εφαρμόζει τον ‘Γραπτό νόμο ζητώντας την ατίμωση του νεκρού προδότη ,που οδήγησε ξένα στρατεύματα κατά της πατρίδας του .Δεν είναι δίκαιο να εξισώνεται ο »προδότης» με τον »ήρωα ».Επειδή όμως αδιαφορεί και απαξιώνει τον Άγραφο νόμο ,που τον υπερασπίζεται επιμόνως μία συγγενής του , γίνεται αντιπαθής .Η Αντιγόνη ως εκπρόσωπος του Άγραφου εθιμικού δικαίου ,καίτοι αδιαφορεί και απαξιώνει τον Γραπτό νόμο της πόλεως ,τον οποίον εφαρμόζει επιμόνως ένας συγγενής της , επειδή υπερασπίζεται τον Πανελλήνιον νόμον » της ταφής των νεκρών και θάβει τον νεκρό αδελφό της ,γίνεται συμπαθής.
Γ. ΠΕΦΑΝΗ – » Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην τραγωδία », { σελ.273 }.
S. NORBLIN – » Η Αντιγόνη θάβει την Πολυνείκη » , { 1825 }. Παρίσι.
ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΗΣ ΔΕΥΤΕΡΑΣ ΤΑΦΗΣ .
Η εντολή του Κρέοντα για τη μη ταφή του Πολυνείκη συνιστά μία τελετουργική ανωμαλία . Ήταν ασέβεια να αφήσεις τον νεκρόν στην τύχη του << άμοιρον, ακτέριστον, ανόσιον ν >>. Ο νεκρός πρέπει να ταφεί, διαφορετικά δεν ανήκει ούτε στον Eπάνω κόσμο ούτε στον Kάτω. Πολλές απαντήσεις επιστημόνων ερευνητών έχουν δοθεί ,όπως και πολλών τυχαρπάστων εικοτολόγων , στο ερώτημα : γιατί η Αντιγόνη ,ενώ είχε θάψει συμβολικά έστω τον αδελφόν της , πηγαίνει για δεύτερη φορά στον τόπο της ταφής και οι φύλακες την συλλαμβάνουν ; Ποίος ήταν ο σκοπός της και σε τί συμβάλλει στην εξέλιξη του έργου; Άλλοι λένε ,ότι ήθελε να επιβλέψει την σωματική ακεραιότητα του νεκρού από τους κύνες .Άλλοι ,ότι ήθελε να θτηνήσει την δεύτερη φορά τον νεκρό, κάτι που δεν έκανε την πρώτη φορά.Άλλοι ,ότι ως χαρακτήρας αναρχικός στόχευε στην προβολή και την δημοσιότητα .Άλλοι λένε ,ότι δεν ήταν η Αντιγόνη ,αλλά η Ισμήνη ,που έκαμε την πρώτη ταφή με λίγο χώμα [ συμβολική ταφή ] και αμέσως έφυγε από τον φόβο μην την συλλάβουν. Άλλοι αποδίδουν στους Θεούς την πρώτη ταφή. Άλλοι προτείνουν ως αιτία το φυσικό φαινόμενο της θύελλας ,που εμπόδισε την Αντιγόνη να ολοκληρώσει τις νεκρικές τιμές. Μήπως η υπερβολική αδελφική αγάπη την οδήγησε στην αμαρτία και στην τιμωρία ; Μάλλον λόγω δραματικής σκοπιμότητας , οικονομίας και πλοκής του έργου.
ΣΥΡΜΑ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ .
A. LESKY – » Η Τραγική Ποίηση των αρχαίων Ελλήνων [ Α’ ] », { σελ.323-25 }.
Το »Αντιγόνης σύρμα ».
ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ – » Ελλάδος περιήγησις » .ΙΧ. Βοιωτικά [ 25.2 ].
Καλείται λοιπόν όλος αυτός ο τόπος Σύρμα Αντιγόνης ‘επειδή ήταν φανερόν ,ότι η Αντιγόνη δεν μπορούσε ,παρά την προθυμία της, να σηκώσει τον νεκρόν Πολυνείκη , επινόησε μετά να τον σύρει ‘ τον έσυρε λοιπόν και τον έβαλε πάνω στην αναμμένη πυρά του Ετεοκλή
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΥ – » Βιβλιοθήκη », [ Γ’.VII ].
Η Αντιγόνη ,αφού έκλεψε το σώμα του Πολυνείκη , το έθαψε κρυφά, και όταν ανακάλυψε την κλέφτρα ο Κρέων την έθαψε σε τάφο ζωντανή .
Γ. Ι. ΥΓΙΝΟΥ – » Μύθοι » . [ 72 ] Αντιγόνη .
Η Αντιγόνη και η σύζυγος του Κρέοντος Αργεία πήραν κατά τη διάρκεια της νύχτας το σώμα του Πολυνείκη και το έβαλαν κρυφά στην ίδια πυρά στην οποία είχε τοποθετηθεί η σορός του Ετεοκλή .
Ι. ΡΙΣΠΕΝ – » Ελληνική Μυθολογία Β’ », { σελ.340-41 }. [19].Οι Θηβαίοι ήρωες. Αντιγόνη.
Ο νέος βασιλιάς απαγόρευσε να ταφούν οι ̓Αργείοι, που είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης…
ΝΙΚ. ΛΥΤΡΑ – » Η Αντιγόνη εμπρός στον νεκρό Πολυνείκη »,{ 1865 }.
Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ .
Αφού και ο Κρέων και η Αντιγόνη έχουν αγαθές προθέσεις και ανιδιοτέλεια στις πράξεις τους ,γιατί επέρχεται σύγκρουση .Γιατί συγκρούονται δύο » αγαθοί » άνθρωποι ; Διότι το συγκλονιστικό στην τραγωδία δεν είναι ο συγκινητικός θάνατος της Αντιγόνης και οι άλλοι θάνατοι που ακολούθησαν ,αλλά η προώθηση των πραγμάτων μέχρις εσχάτων από τον Κρέοντα και από την Αντιγόνη , που οδηγεί στην καταστροφή και των δύο εξαιτίας της ύβρεως και της άτης.
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ – » Ικέτιδες », { στ.226-28 }.
Γιατί ο Θεός λογιάζει του δίκαιου την τύχη και τα πάθη του ανόμου ενωμένα ,κι αφανίζει μαζί μ’ αυτόν κι εκείνον ,που δε φταίει.
1 ] .O Κρέων θα έπρεπε να αρκεστεί στον θάνατον του Πολυνείκη και να μην ωθήσει τα πράγματα στα άκρα [ύβρις ],αλλά η άγρια επιμονή και η νοητική τύφλωσή του [ Άτη ] τον οδηγούν στην τιμωρία [ Νέμεσις ] .Έτσι πάνω στην παραζάλη και θόλωση του νου του ανατρέπει τα πάντα : αφήνει τον νεκρόν και άψυχον άταφον [ εκτός του Κάτω κόσμου που ανήκει ] και εγκλείει σε υπόγειο τυφλό θάλαμο -τάφο μία ζωντανή ψυχή [εκτός του Πάνω κόσμου ]. Εν ολίγοις ανατρέπει και την θεϊκήν και την κοσμικήν τάξη .Οι νόμοι όμως του Πάνω Κόσμου δεν έχουν καμμίαν ισχύ στον Κάτω Κόσμο. Γι’ αυτό και ο μάντης Τειρεσίας θα προφητεύσει , ότι αυτή η ασέβεια θα φέρει » νεκρόν από τα σπλάχνα τού Κρέοντος. Και επαληθεύεται ,διότι τραγική συνέπεια της πράξεώς του είναι ο απαγχονισμός της Αντιγόνης , η αυτοκτονία του Αίμονος και η αυτοκτονία της Ευρυδίκης. .Στο τέλος ,βέβαια, ο Κρέων μετανιώνει και σπεύδει να αποτρέψει την θύελλα που έρχεται ,αλλά δεν προλαβαίνει. Έτσι και η βλάβη που προξενεί το κακό είναι ανήκεστος και η συντριβή του -παρά την μετάνοια και την μεταμέλειά του- είναι πλέον αναπόφευκτη .
2 ] Η Αντιγόνη με την τόλμη της [ εκτέλεση της δευτέρας ταφής του Πολυνείκη ] και την ανυπακοή της [ στον Κρέοντα ] θέτει σε κίνδυνο την πολιτεία .Ασέβησε παραβιάζοντας τους γραπτούς νόμους [ » όσια πανουργήσασα »= αφού διέπραξα ιερό έγκλημα ,ανοσιούργημα ] ,το θεμέλιο κάθε οργανωμένης πολιτείας, διότι » άνθρωπος φύσει πολιτικόν ζώον ».Χωρίς νόμους δεν υπάρχει πολιτεία ,ούτε πολίτης . Και ο εκ φύσεως άπολις είναι ή υπεράνθρωπος ή υπάνθρωπος.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Πολιτικά », { 1253 a}.
Η Αντιγόνη δηλώνει ,ότι θέλει να αρέσει στους υποχθονίους παρά στους εδώ [» δει μ’ αρέσκειν τοις κάτω των ενθάδε »]. Χαρακτηρίζεται από τον Κορυφαίο του χορού ως ωμή* [ =σκληρή ] θυγατέρα ωμού πατέρα και όλα όσα κάνει »τα πράττει εν αφροσύνη’‘ { < ἄφρων [ α + φρόνηση ] : έλλειψη φρονήσεως, ανοησία, απερισκεψία, μωρία }. Η αδελφή της λέει ,ότι έχει δυσβουλία [ =κακοβουλία, κακή σκέψη ].
Αμετάπειστη και ανυποχώρητη μέχρι τέλους η Αντιγόνη υπερασπίζεται την μοναξιά της ,έρχεται σε αλλεπάλληλες ρήξεις με όλους και με όλα και στο τέλος βαδίζει αγέρωχη και έρημη προς τον θάνατον θεωρώντας αφενός ,ότι το δίκιο είναι αποκλειστικά με το μέρος της ,αφετέρου , ότι όσοι προσπαθούν να την μεταπείσουν είναι εχθροί της. Συνεπώς η Αντιγόνη δεν εκπέμπει κανένα πανανθρώπινο μήνυμα αδελφοσύνης και αγάπης όπως το [ συμφιλείν έφυν ] ,διότι δυστυχώς δεν είναι μία χριστιανοπούλα προ Χριστού ,που πήγαινε κατηχητικό και διάβαζε χριστιανικά περιοδικά ,όπως το ‘‘Προς την νίκη’‘ . Η Αντιγόνη ενεργώντας από προσωπικά συναισθηματικά κίνητρα και θρησκευ-τικές αρχές είναι αφοσιωμένη στους αγράφους νόμους θεωρώντας αυτούς ως ύψιστη ιδέα , αλλά θέλει να ισχύσουν ΜΟΝΟΝ για τον αδελφόν της αδιαφορώντας για τους άλλους ατάφους νεκρούς [ Αργείους ]. Επίσης η στάση της Αντιγόνης ούτε »αντιεξουσιαστική » είναι , ούτε κάποιο είδος αντίστασης κατά της τυραννίας .Διότι δεν θέλει να προβάλλει καθολική αντίσταση ,ώστε να καταλυθεί η βασιλεία ,ούσα και αυτή βασιλοπούλα , παρά μόνον να ταφεί ο αδελφός της .Εάν λοιπόν τα κατάφερνε δεν θα είχε κανένα πρόβλημα με τον θείο της [ ούτε και εμείς θα είχαμε τραγωδία ]. Τα παραπάνω μπορεί να συμβούν μόνον όταν κάποιος απαίδευτος » βλέπει το χτες με τα μάτια του σήμερα» { αναχρονισμός }.
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΥ – » Βιβλιοθήκη », [ Γ’ .vii ].
Οι άταφοι νεκροί των Αργείων.
» Σεβίσασα την ευσεβία » : << Eπειδή τίμησα την ευσέβεια [ σεβάστηκα τις αρχές της ευσεβείας ,Ευσέβεια { Pietas }.,λέγει η Αντιγόνη , << αδιαφόρησα για την ζωή μου ,υπερασπιζόμενη πρωταρχικώς το κύτταρο της παλαιάς φυλετικής κοινωνίας [ δεσμοί αίματος ] ,που είναι ο οίκος και η οικογένεια [ δηλ. το κύτταρο της κοινωνίας ] μου ,γι’ αυτό και τιμωρούμαι >> . Συνεπώς δεν εκφράζει κανένα μήνυμα χριστιανικής ,πανανθρώπινης αγάπης ’ γι’ αυτό άλλωστε ανυψώνει τον αδελφό της πάνω από δούλο ή από μέλλοντα σύζυγο και παιδιά . Στο τέλος η κληρονομική » πρώταρχος άτη » [= πρωταρχική αμαρτία ] του Οίκου των Λαβδακιδών θα πληρωθεί με φόρον αίματος και από την Αντιγόνη.
Πώς αποδίδουν τιμές οι ευσεβείς και έμφρονες άνθρωποι ;
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Νόμοι » , { 717 a-b }.
Πρώτα ,λέμε, μετά από τις τιμές που οφείλονται στους Θεούς του Ολύμπου και στους Πολιούχους Θεούς ,θα πετύχαινε κάποιος τον σκοπό του ,τον σκοπό της ευσεβείας δηλαδή, απονέμοντας, όπως είναι το σωστό, στους Χθονίους Θεούς τα άρτια και τα δεύτερα και τα αριστερά ,τα ανώτερα δε αυτών ,δηλαδή τα περιττά και τα αντίφωνα, στους πρώτους ,αυτούς που αναφέραμε προηγουμένως .Μετά δε από αυτούς τους Θεούς ο έμφρων άνθρωπος θα πρέπει να απονέμει τιμές στους Δαίμονες ,και, μετά από αυτούς στους Ήρωες .Στην συνέχεια θα πρέπει να έρχονται οι ιδιαίτερες τελετές των Πατρώων Θεών , εορταζόμενες σύμφωνα με τον νόμο, και αμέσως μετά οι τιμές προς τους Ζώντες Γονείς…
Η Αντιγόνη δηλώνει ,ότι η ταφή του νεκρού αδελφού είναι πάνω από όλα . Υπερβαίνει ακόμη και την ταφή των τέκνων ή του συζύγου ,εάν ήταν απαγορευμένες. Διότι ακόμη και ο σύζυγος και τα παιδιά μπορούν να αναπληρωθούν σε αντίθεση με τον αδελφό ,αφού έχουν πεθάνει οι γονείς ! Απίστευτον ,απάνθρωπον, υπερβολικόν ή ανεξήγητον ; Αυτοί οι στίχοι έχουν προκαλέσει σκοτοδίνη στην έρευνα πολλών φιλολόγων. Πολλοί μάλιστα έχουν φθάσει στο σημείο να αμφισβητούν την γνησιότητα των στίχων ! Τόσο συνταρακτικοί είναι .
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ρητορική τέχνη »,[ 1417 a ].
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί την Αντιγόνη σαν παράδειγμα για το »άπιστον » [ το απίστευτο ] στο κεφάλαιο »χαρακτηριστικά της διηγήσεως »...Το απίστευτο στην διήγηση πρέπει πάντα να αιτιολογείται .
ΗΡΟΔΟΤΟΥ – » Ιστορίαι », [ 3.119 ].
Είναι εμφανείς οι ομοιότητες της επιχειρηματολογίας της Αντιγόνης με την επιχειρηματολογία της συζύγου του Ινταφρένη … Ο Δαρείος υποψιαζόταν ότι ο Ινταφρένης με τους συγγενείς του συνωμοτούσαν εναντίον του, και αφού τους συνέλαβε, τους έβαλε στη φυλακή για να τους θανατώσει. Τότε η γυναίκα του Ινταφρένη επειδή συνέχεια έκλαιγε και οδυρόταν στον βασιλιά έκανε το Δαρείο να τη λυπηθεί και να της στείλει αγγελιαφόρο για να της πει τα εξής:
ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ – » Τόξαρις ή φιλία »,[ 61 ].
Το ίδιο μάλιστα επιχείρημα χρησιμοποιεί και ο Τόξαρις στο ομώνυμο έργο του ο Λουκιανός : » Παιδιά είναι εύκολο να κάνω , αλλά δύσκολο να βρω πιστό φίλο».
Η Αντιγόνη ομοιάζει με τον »Αίαντα’‘ της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλέους. Ο ήρωας αυτός με τις ακλόνητες και σταθερές αξίες αποφασίζει να αυτοκτονήσει .Δεν έχει θέση πια σε τούτον τον κόσμον ,που δίνει προτεραιότητα σε διαφορετικές αξίες ,σε άλλα ιδανικά και σε πιο ρεαλιστικές ανάγκες της ζωής .Ο μόνος δρόμος είναι η ηθική απομόνωση ,ο δρόμος της μοναξιάς και η πίστη του σε μεγάλα μεν ,ξεπερασμένα δε ιδανικά .Η σύγκρουση για την ταφή ή όχι του Αίαντα είναι μία σύγκρουση ανάμεσα στο ηθικό χρέος και στην εξουσίας ,στην πειθαρχία και στην υπακοή των νόμων.
ΣΟΦΟΚΛΕΟΥΣ – »Αίας », { στ. 479-80 }.
Κώδιξ ανδρείας.
ΑΜΑΡΤΙΑ.
Ο Κρέων δεν αποδεικνύεται ούτε καλός ούτε κακός .Είναι απλώς δυστυχής .’Ο »δυστυχής » διά αμαρτίαν » , είναι ο κλασσικός χαρακτήρας της τραγικής ποιήσεως. Γιατί είναι δυστυχής ο Κρέων ; Διότι » δυστυχής » είναι αυτός που παθαίνει κάτι εξαιτίας κάποιας αμαρτίας του ,όπως ο Οιδίπους ή ο Θυέστης, που είχαν μεγάλη φήμη και ευτυχία. Δηλαδή ,ούτε ο αγαθός που ξεχωρίζει από την άποψη της αρετής και της δικαιοσύνης ,ούτε ο κακός που περνάει στη δυστυχία εξαιτίας της κακίας ή της αχρειότητάς του ,αλλά ο μεταξύ τούτων { δηλ. ο ενδιάμεσος, ο μεταξύ δύο ακροτήτων } ».Ο Κρέων διέπραξε ύβριν και ασέβησε απέναντι στο ιερόν, άγραφον, θείον δίκαιον ,αλλά δεν ασέβησε απέναντι στους γραπτούς νόμους της πόλεως ,που γι’ αυτόν είναι το μεγαλύτερο κακό ,το οποίο μπορεί να συμβεί στην πόλη ‘‘αναρχίας δε ουδέν μείζον ουκ έστιν κακόν ‘‘ – » δεν υπάρχει κανένα μεγαλύτερο κακόν από την αναρχία » [ στ.672 }.
ΣΠΕΥΣΙΠΠΟΥ – Όροι ».
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί ποιητικής » , [ 13 ].
Από τους μύθους ,άλλοι έχουν απλή σύνθεση και άλλοι πεπλεγμένη .Οι πράξεις δε στην τραγωδία είναι μιμήσεις μύθων. Απλή είναι η πράξη της οποίας η ανάπτυξη γίνεται χωρίς περιπέτεια και αναγνώριση και περιπέτεια ,ενώ πεπλεγμένη [ < πλέκομαι ,πλοκή ] είναι η πράξη της οποίας η ανάπτυξη γίνεται μέσω αναγνωρίσεως ή περιπέτειας ή μέσω και των δύο. Γενικώς στην τραγωδία [ απλή και πεπλεγμένη ] η μίμηση των κατάλληλων πράξεων των υποκριτών πρέπει να προκαλέσουν τα τραγικά συναισθήματα του ελέους και του φόβου. Είναι αναγκαίον δε οι τραγικοί » ήρωες »[ ;;] να μην παρουσιάζονται ούτε απολύτως ενάρετοι ,ούτε απολύτως μοχθηροί ,ούτε ο μύθος να οδηγεί στην ευτυχία του μοχθηρού .Είναι λοιπόν φανερόν, ότι ούτε οι επιεικείς [ =χρηστοί , αγαθοί ] άνθρωποι πρέπει να παρουσιάζονται, ότι μεταπίπτουν από την ευτυχία στη δυστυχία - διότι αυτό δεν προκαλεί φόβον και έλεον , αλλά αποτροπιασμό [ = μιαρόν ]*- ούτε οι μοχθηροί [ =φαύλοι ,κακοί ] να περνούν από την δυστυχία στην ευτυχία -διότι αυτό είναι από όλα το πιο ακατάλληλο στην τραγωδία, αφού δεν έχει τίποτε από όσα απαιτούνται στην τραγωδία ,δηλαδή ούτε την φιλανθρωπία ούτε το έλεος ούτε τον φόβο προκαλεί – ούτε πάλι ο εξαιρετικά πονηρός [=κακός ] να μεταπίπτει από την ευτυχία στη δυστυχία – διότι μία τέτοια πλοκή ούτε μπορεί να κινήσει την φιλανθρωπία μας, ούτε έλεον και φόβον προκαλεί, καθώς ο έλεος στρέφεται προς τον αναξιοπαθούντα [τον αγαθόν ,που δυστυχεί δίχως να το αξίζει ] και ο φόβος προς τον όμοιό μας που δυστυχεί —ώστε αυτό που συμβαίνει μήτε οικτρό μήτε φοβερό να είναι. Υπολείπεται ,λοιπόν ,ο μεταξύ τούτων .Είναι δε αυτός τέτοιος ,που μήτε στην αρετή μήτε στην δικαιοσύνη υπερέχει , μήτε μεταπίπτει εξ αιτίας της κακίας και της μοχθηρίας [ κακίας ] στην δυστυχία, αλλά μεταπίπτει από την μία κατάσταση στην άλλη εξαιτίας κάποιας αμαρτίας του .
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΥ – » Γνώμαι »,[ 53 ].
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ -‘ ‘ Ρητορική προς Αλέξανδρον », { 1427 a }.
Aδικία , Αμάρτημα , Ατυχία.
ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ .
Η καλλίστη τραγωδία πρέπει να κινεί [ διεγείρει ] στον θεατή τα συναισθήματα της φιλανθρωπίας , του ελέους [οίκτου ] και του φόβου. Αυτά τα συναισθήματα όμως δεν πρέπει να είναι συνδεδεμένα με όλα γενικώς τα παθήματα των ανθρώπων ,αλλά με τα παθήματα ανθρώπων, που είναι αξιόλογοι και ένδοξοι και ανώτεροι από αυτόν [ τοιούτων παθημάτων ]. Γεννιούνται δε τούτα τα συναισθήματα εξ αιτίας κάποιας αμαρτίας ,κάποιου ηθικού σφάλματος στο οποίον υποπίπτουν κατά την δράση τους οι εξέχοντες άνθρωποι από άγνοια { έλλειψη φρονήσεως ή αλαζονεία } .Διαφέρει δε η χριστιανική φιλανθρωπία από την τραγική. Διότι η χριστιανική φιλανθρωπία συνδέεται άμεσα προς τους αδυνάτους ,τους ασθενείς ή και προς όλους ανεξαιρέτως τους δυστυχείς ανθρώπους . Η φιλανθρωπία στον χριστιανισμό στηρίζεται στην πίστη ,ότι όλοι οι άνθρωποι είναι πλάσματα του Ενός Θεού ,άρα είναι όλοι μεταξύ τους αδελφοί και γι’ αυτό πρέπει να παρέχουν αλληλοβοήθεια. Η ελληνική τραγωδία είναι γέννημα άλλης πίστεως : για τα ανθρώπινα και τα συμπαντικά υπάρχει ένας Παντεπόπτης Θεός ,που επιμελείται και φροντίζει για όλα αυτά και δεν επιτρέπει καμμία εκτροπή των νόμων που έθεσε ο Ίδιος ,διότι αυτό αποτελεί ύβρη [ αναίρεση των κοσμικών νόμων ,της αρμονίας και του μέτρου ]. Επίσης η φιλανθρωπία των τραγικών ποιητών συνδέεται μόνον προς τους – κατά κάποιαν ιδιότητα – αξιόλογους ανθρώπους ,που διέπραξαν κάποια μεγάλη αμαρτία ,κάποια κακή πράξη ,η οποία αντιστρατεύεται την φρόνηση . Η αμαρτία των τραγικών ,προς την οποίαν ανταποκρίνεται αυτού του είδους η φιλανθρωπία , έχει τον χαρακτήρα της αναιρέσεως της ανθρώπινης ευκοσμίας και της διαταράξεως της παγκοσμίου τάξεως .Συμπερασματικά , η φιλανθρωπία στην Ελληνική τραγωδία αποτελεί την πιο καθαρή έκφραση του αγωνιζομένου Ελληνικού πνεύματος για την αποκάλυψη της αλήθειας .Όμως η εκδήλωση φιλανθρωπίας στην τραγωδία είναι συνυφασμένη με το πνεύμα της δικαιοσύνης προς αποκατάσταση του ορθού και της ευταξίας.
ΝΤΕ ΚΙΡΙΚΟ – » Παρηγορητική Αντιγόνη »,{ 1973 }.
ΥΒΡΙΣ { υπέρ }.
Όλες οι τραγωδίες στηρίζονται στο τρίπτυχο Ύβρις -Άτη -Νέμεσις.` Στην τραγωδία »Αντιγόνη » η αδιαλλαξία και η απολυτοποίηση του σχετικού δικαίου τίκτει την Ύβριν αμφοτέρων [ Αντιγόνης και Κρέοντος ] .Και η ύβρις γεννάει την θεόσταλτη τιμωρία για τους παραβάτες [ Νέμεσις ] .Ποίοι είναι οι παραβάτες και ποία η ύβρις ; Παραβάτες είναι και ο Κρέων και η Αντιγόνη ,διότι έχουν μάθει να χωρίζουν αυτά που δεν πρέπει να χωριστούν . Και ύβρις είναι η αδυναμία συνθέσεως ,όταν αυτή η σύνθεση είναι αποτέλεσμα φρονήσεως .Η σύγκρουση Κρέοντος και Αντιγόνης μήτε είναι, μήτε μπορεί να είναι μία μονομαχία μεταξύ »καλού »γελαδάρη και »κακού» ινδιάνου σε ταινία γουέστερν ή μία συμπλοκή μεταξύ » καλού » αστυνόμου και »κακού » κλέφτη σε γκανγκστερική ταινία. Η τραγωδία ΔΕΝ έχει σκοπό την ηθική δικαίωση των καλών και την τιμωρία των κακών , που είναι ο κανόνας των κινηματογραφικών ηθικοπλαστικών έργων [ Happy end ]. Διότι το είδος αυτής της ηδονής ΔΕΝ απορρέει από την τραγωδία ,αλλά από την κωμωδία. Ύβρις είναι η παρουσία του Χάους εντός του ελλόγου ανθρωπίνου όντος.
ΚΙΚΕΡΩΝΟΣ – » Περί καθηκόντων [ De officiis ] » , X. 33 .
<< άκρα δικαιοσύνη , άκρα αδικία >> ή <<η έσχατη δικαιοσύνη, [ οδηγεί στην ] έσχατη αδικία >>.
Γ. ΠΕΦΑΝΗ – » Φαντάσματα του θεάτρου . Σκηνές της θεωρίας ΙΙΙ ». Κεφ. 2 . Πολιτική και θεατρική φαντασία. Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην τραγωδία », { σελ .266-67 }.
Διαφέρει η ύβρις της αμαρτίας .Στην αμαρτία παραβιάζονται όρια γνωστά και καθορισμένα, ενώ στην ύβριν όρια άγνωστα και μη καθορισμένα.
ΟΥ. ΣΑΙΞΠΗΡ – » Ο έμπορος της Βενετίας ».
<< … στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος η εχθρική αλλά αναγκαία σχέση των κεντρικών χαρακτήρων, του Σάυλοκ και του Αντόνιο, και η ανάδειξη των κοινών τους χαρακτηριστικών: είναι και οι δύο αφοσιωμένοι στο επάγγελμά τους, μελαγχολικοί, μοναχικοί, αντικοινωνικοί, περιφρονούν την πολυτέλεια και τις σπατάλες, ενώ και οι δύο βιώνουν το συναίσθημα της απώλειας …>> – Aγγελική Τανίδου.
ΔΙΚΑΙΟΝ και ΝΟΜΙΜΟΝ .
Δίκη { < δείκνυμι } καλείται ,διότι υποδεικνύει το ορθό ,το σωστό. Απονέμει δικαιοσύνη .
TH. GAISFORD S.T.P. – » Μέγα Ετυμολογικόν Λεξικόν ».
Το πάντα σχετικό ανθρώπινο δίκαιον ,όταν φτάσει στο απόλυτο δίκαιο , γίνεται άδικον [ πέρασμα στο αντίθετό του ].Γι’ αυτό ο δικαστής είναι και διχαστής , επειδή το δίκιο πάντα διχάζεται , δεν έχει αποκλειστικότητα , δεν μεροληπτεί.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ρητορική τέχνη », { 1373 b }.To δίκαιον και το άδικον .
Λέγω ,ότι υπάρχουν δύο είδη νόμων : ο ίδιος [ ιδιαίτερος στην κάθε πόλη ] και ο κοινός [ όλων των Ελλήνων ]. Ίδιος είναι ο νόμος που έχει θεσπίσει κάθε λαός για τον εαυτόν του και χωρίζεται σε άγραφο και γραπτό. Κοινός είναι ο νόμος που είναι κατά φύσιν [ σύμφωνος με τους φυσικούς νόμους ].Διότι υπάρχει ένα κοινό δίκαιον και άδικον, που »εκ φύσεως» το μαντεύουν όλοι οι άνθρωποι. Έτσι η Αντιγόνη ,λέει ,ότι είναι δίκαιον, αν και παράνομο, να θάψει τον Πολυνείκη , διότι αυτό είναι φυσικό [ φύσει ] δίκαιον.
Η ΕΠΙΕΙΚΕΙΑ ..
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ρητορική τέχνη », { 1375 a- b }, { 1374 a }.
Η επιείκεια παραμένει παντοτινή και ουδέποτε μεταβάλλεται ,όπως και ο άγραφος νόμος ,διότι υπάρχουν κατά φύσει [ σύμφωνα με την φύση ] , ενώ οι γραπτοί νόμοι μεταβάλλονται πολλές φορές . Η επιείκεια φαίνεται ,ότι είναι μία μορφή δικαίου .Επιείκεια είναι το δίκαιον, που ισχύει πέραν του γραπτού νόμου. { Επιείκεια : το να συγχωρεί κάποιος τις ανθρώπινες αδυναμίες }.
ΣΠΕΥΣΙΠΠΟΥ – » Όροι ».
Νόμος ,Δίκαιον , Δικαιοσύνη , Έξις [ < έξω < έχω ].
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί αρετών και κακιών »,[ 1250 b }.
Η Δικαιοσύνη είναι αρετή της ψυχής διανεμητική [= που διανέμει ,μοιράζει ] του κατ’ αξίαν [ =δίνοντας στον κάθε έναν αυτά που του αξίζουν ]… Πρώτη ,από όλα τα είδη της δικαιοσύνης, είναι εκείνη που αφορά τους Θεούς.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ - » Ηθικά Νικομάχεια » , [ Ε’.1132 ].
Δικαιοσύνη : άκρα αρετή ,»αλλότριον αγαθόν »[ επειδή ασκείται προς όφελος των άλλων και όχι προς ίδιον όφελος ] Στην Δικαιοσύνη συνυπάρχουν συλλήβδην όλες οι αρετές »εν δε δικαιοσύνη συλλήβδην πάσ’ αρετή ένι » [ 1129 b].
Είδη δικαίου : 1 .ΔΙΑΝΕΜΗΤΙΚΟΝ { αναλογικόν , γεωμετρική αναλογία , διανεμητική των κατ’ αξίαν . Η ανισότης επί των ίσων,αλλά και η ισότης επί των ανίσων ,ισούται με άκρα αδικία [ 1131 a } 2.ΔΙΟΡΘΩΤΙΚΟΝ { επανορθωτικόν }, αριθμητική αναλογία . O δικαστής [ ως διχαστής ] αποπειράται να ισάξει [ εξισώσει ] το άνισον τούτο δίκαιο [ 1132 a ] }
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – »Γοργίας » { 455 a }.
Η ουσία της ρητορικής τέχνης έγκειται στην πειθώ και στα μέσα που χρησιμοποιεί κάποιος με σκοπό να πείσει . Η ρητορική δεν διδάσκει τί είναι άδικον και τί δίκαιον, διότι ΔΕΝ έχει στόχο κα σκοπό το αγαθόν. Επειδή δε » Πασά τε επιστήμη, χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία τις, και ου σοφία φαίνεται’‘ , η ρητορική τέχνη είναι »ψευδοεπιστήμη». Τρανή απόδειξη στην μετά Περικλέους εποχή ήσαν οι αδίστακτοι δημαγωγοί ,που λυμαίνονταν τον πολιτικό βίο των Αθηνών κολακεύοντας τις ταπεινές επιθυμίες του δήμου με σκοπό την χειραγώγησή του.
Παράσταση σε Λουκανική [ Λευκανική ] νεστορίδα , {~ 380 π.Χ. } ,Λονδίνο.
Οι Φύλακες οδηγούν στον Κρέοντα ,που κάθεται σε θρόνο και κρατάει τιάρα, την Αντιγόνη με σκυμμένο κεφάλι. Ίσως κρατάει ακόμα το αγγείο [ μάλλον λήκυθος ] για τις χοές ,που έχυσε στο πτώμα του νεκρού της αδελφού.
ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ – ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΕΙΣ.
Μελέτες πάνω στο κείμενο της ‘Αντιγόνης ‘ έχουν γίνει πολλές στο πέρασμα των αιώνων .Ένα κλασσικό , απαράμιλλο κείμενο ,που εκφράζει το »υψηλόν» στην τέχνη δεν παύει να θέλγει ,να συγκινεί , να συναρπάζει και στην εποχή μας. Άλλωστε το κλασσικό δεν έχει χρόνο ,αλλά κλάση .Όμως οι μελέτες αυτές έφεραν στο φως εκτός από ενδιαφέρουσες ερμηνείες και κάποιες παρανοήσεις. Βασική αιτία παρανοήσεως ενός κειμένου είναι η γλώσσα. Πολλές φορές οι ανορθόδοξες μεταφράσεις των τραγωδιών από την αρχαία ελληνική σε άλλη γλώσσα οδηγούν σε λάθος συμπεράσμα- τα. Διότι ουδείς μπορεί να κατανοήσει καλλίτερα τα ελληνικά κείμενα από τους Έλληνες .Όπως ουδείς μπορεί να καταλάβει τον Ου. Σαίξπηρ καλλίτερα από τον Βρεττανό ή τον Δάντη [ Αλιγκιέρι ] από τον Ιταλό ή τον Ερ. Ίψεν από τον Νορβηγό ή τον Αν. Τσέχωφ από τον Ρώσο ή τον Τ. Ουίλιαμς από έναν Αμερικανό κ.τ.λ. Βεβαίως πρόβλημα υπάρχει και στις αποδόσεις των αρχαίων ελληνικών κειμένων από την αρχαία ελληνική στην νεοελληνική .Όμως ,ας ληφθεί υπόψιν ,ότι ουδεμία »τελεία » απόδοση [ όχι μετάφραση ] ή ερμηνεία ενός αρχαίου κειμένου μπορεί να αντικαταστήσει το πρωτότυπον ‘ απλώς το προσεγγίζει κατά το δυνατόν στα γλωσσικά »μέτρα» της εποχής της.
Η σύγκρουση μεταξύ Δικαίου και Δικαίου .
G. HEGEL – » Αισθητική ».Δραματική ποίηση. 3.Η Τραγωδία { σελ.180,184-186 ].
Σύμφωνα με τον Χέγκελ , στην Αντιγόνη η σύγκρουση Κρέοντος -Αντιγόνης προσωποποιεί μία αντίθεση δύο αρχών ,δύο δίκαια ,που έπρεπε να συνυπάρχουν αρμονικά .Η Αντιγόνη αντιπροσωπεύει το οικογενειακό ,εθιμικό ,άγραφο δίκαιο ,τον θεϊκό νόμο , τον οποίον ενσαρκώνει μία γυναίκα ,ενώ ο Κρέων το δίκαιο του κράτους ,τους γραπτούς νόμους της πόλεως , το οποίον ενσαρκώνεται στον άνδρα -πολίτη.
β].Η ηθική θέληση. Το τραγικό γενικά συνίσταται στο ότι σε μια σύγκρουση-τα δύο μέρη, το καθένα χωριστά, έχουν την δικαιοσύνη με το μέρος τους . ε].Τραγικοί ήρωες : Ό,τι έκαναν αποτελεί την δόξα τους που το έκαναν .Σε ένα τέτοιον ήρωα ,το μεγαλύτερον άδικον είναι να του πεις ,ότι έπραξε σαν αθώος. { Πρόκειται για την τιμή στους μεγάλους αυτούς χαρακτήρες να είναι ένοχοι. Δεν θέλουν να ξυπνήσουν την συμπάθεια και τον οίκτο. Διότι δεν είναι η ψυχική δύναμη ,είναι οι μεταπτώσεις του Ήρωα που μας κάνουν και συμπαθούμε τις δυστυχίες του και γεννιέται μέσα μας ο θαυμασμός ].
Είναι δυνατόν η Αντιγόνη να παρουσιάζεται από τον Σοφοκλή ως φορέας του θεϊκού νόμου ,του οικογενειακού εθιμικού δικαίου ,όταν είναι γνωστά τα πεπραγμένα του Οίκου των Λαβδακιδών και της οικογένειάς της ,που κατέληξαν σε αιμομιξία, παιδοκτονία , αδελφοκτονία ,αυτοκτονία ; Από την άλλη είναι δυνατόν ο Κρέων να εμφανίζεται ως υπερασπιστής, ως εκπρόσωπος του Δικαίου της πόλεως , αυτός που ευθύνεται για το μίασμα της πόλεως , την ανόσια μόλυνση των βωμών από το άταφο πτώμα του Πολυνείκη και των Αργείων ; Η πόλη νοσεί μόνον εξ αιτίας της αφροσύνης του Κρέοντος ;
ΤΟ ΑΝΘΟΣ ΤΗΣ ΑΓΝΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΓΑΠΗΣ .
ΕΔ. ΣΥΡΕ – » Η Γένεσις της Τραγωδίας και η επίδρασις των Ελευσινίων Μυστηρίων », { σελ.126-28 }.
Ρ. ΒΑΓΚΝΕΡ : » Από τα βάθη της καρδιάς τής Αντιγόνης αναπτύσσεται το άνθος της Αγάπης και μεταμορφώνεται σε παντοδύναμο Κάλλος .Η Αντιγόνη απλά αγαπούσε με την ανώτερη αγάπη όλων ,που είναι το άνθος της ανθρωπίνης αγάπης».
Είναι η αγάπη της Αντιγόνης » καταφύγιον ανθρωπισμού » ; Έχει η Αντιγόνη μέσα της » το άνθος της ανθρωπίνης αγάπης »; Μήπως γίνεται προσπάθεια να ερμηνευτεί κάπως η »αγάπη της Αντιγόνης» ως ένα είδος »χριστιανικής αγάπης » ;
Η ΑΙΣΘΗΘΙΚΗ …!
O Ζ. Λακάν ερευνώντας την ουσία της τραγωδίας , ανακαλύπτει » ότι η τραγωδία δεν είναι κατ’ ουσίαν θέατρο » ,γι’ αυτό και επιζητεί να υπερβεί την γραμμή της αισθητικής .Έτσι κατασκευάζει τον παράδοξο υπερψυχαναλυτικόν όρο της Αισθηθικής , ο οποίος αποσκοπεί στην υπέρβαση και της αισθητικής και της ηθικής ,όπου όλα τελικώς καταλήγουν και συμπυκνώνονται στην κάθαρση .
ΔΟΚΙΜΕΣ [ 17-18 , 2013 ] .ΝΙΚ. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ – ‘‘ Ο Λακού-Λαμπάρτ και η λακανική αισθ-ηθική »,{σελ. 167-171 }
ΑΛΗΤΗΕΙΑ [ 10 ] : ΧΑΡ. ΡΑΠΤΗ – » Η Αισθηθική της ψυχανάλυσης » , [ σελ.93 ].
Όλο το διακύβευμα της λακανικής αισθηθικής , καταλήγει ο Λακού-Λαμπάρντ , μπορεί να συμπυκνωθεί σε τρεις λέξεις : εξαγνισμός [ κάθαρσις ] ,περιοροθέτηση [ είδος ] , λάμψη [ εκφανέστατον ].
Η ΕΠΙΘΥΜΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ { ; ! }
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ : ΝΙΚ. ΣΙΔΕΡΗ – » Αντιγόνη, το αίνιγμα ενός συμβόλου».
Patrick Guyomard – << Ο Lacan βλέπει στο πρόσωπο της Αντιγόνης ένα μοντέλο εκείνου που αποκαλεί καθαρή, αμιγή επιθυμία, «την αμιγή επιθυμία θανάτου ως τέτοια»… Μια ηρωίδα της επιθυμίας που ενσάρκωσε και ενσαρκώνει όλες τις «εξεγέρσεις» ενάντια στην καθεστηκυία τάξη και τον νόμο. Θέτει το ερώτημα των σχέσεων μεταξύ εξουσίας και επιθυμίας, και αναδεικνύει, κατά ένα ορισμένο τρόπο, την ασυμβατότητα μεταξύ επιθυμίας και κοινωνικής τάξης.
ΝΙΚ. ΣΙΔΕΡΗ – » Η υπόθεση “Αντιγόνη” [σ.σ. περίληψη των όσων ο Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής ,συγγραφέας ξεδιπλώνει εντέχνως στην εξαιρετική ιστοσελίδα του ] .
Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί η Αντιγόνη ως ενσάρκωση μιας ‘‘αμιγούς επιθυμίας θανάτου» ;
ΚΑΘΑΡΣΙΣ { καθαίρω }.
Η μίμηση πράξεως σπουδαίας [ όχι σοβαρής ] και τελείας διεγείρει τον έλεον και τον φόβον και οδηγεί στην κάθαρσιν [ εξαγνισμόν ] των τοιούτων παθημάτων. Οι θεατές αισθάνονται έλεος ,δηλαδή συμπάθεια και οίκτο για τους ήρωες ,καθώς και φόβον ,μήπως κάποτε πάθουν και αυτοί τα ίδια από παιγνίδι της μοίρας.
ΝΕΩΤ. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ του ‘ΗΛΙΟΥ’.
Ε.Π.ΦΩΤΙΑΔΗ – » Αντιγόνη Σοφοκλέους ». Κάθαρσις.
ΠΛΩΤΙΝΟΥ – » Εννεάδες », [ Α’.ΙΙ ,4 ].Περί αρετών .
Ο Πλάτων διατείνεται ,ότι οι αρετές είναι καθάρσεις και ότι καθιστάμεθα όμοιοι προς το Θείον προ παντός διά της καθάρσεως. »Kάθαρσις , η παντός αλλοτρίου αφαίρεσις » [ δηλ. κάθαρση είναι η αφαίρεση κάθε ξένου πράγματος ].
ΙΕΡΟΚΛΕΟΥΣ – »Υπόμνημα στα αποκαλούμενα Χρυσά Πυθαγορικά έπη ».Προοίμιον.
Η φιλοσοφία είναι κάθαρσις και τελειότης [ τελείωση, ολοκλήρωση ] του ανθρωπίνου βίου.
ΑΝ.ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Τραγωδία , Αριστοτελική κάθαρσις », { σελ. 13-16 ]
Η »κάθαρσις » αναφέρεται πρωτίστως στους θεατές .Και τα παθήματα των τραγικών προσώπων ,καλούνται να φέρουν στην επιφάνεια τυχόν παρόμοια παθήματα ,τα οποία παραμένουν παγιδευμένα και καταχωνιασμένα [ »απωθημένα» ] στις ψυχές των θεατών.. Τα »τοιούτα» παθήματα σημαίνει τα παρόμοια ,τα τέτοιου είδους , δηλαδή σαν και αυτά που διαδραματίζονται επί σκηνής.. Η »κάθαρσις» δηλαδή μεταφέρεται από την »σκηνή» στην »πλατεία» —-> εις το » κοίλον » του αρχαίου θεάτρου.
Απαγορευόταν η διδαχή [ διδασκαλία ] τραγωδίας σέ κλειστό χώρο. Τα θέατρα ήσαν ανοικτά, δίχως σκεπή , διότι η συσσωρευμένη αρνητική ενέργεια [ προϊόντα καθάρσεως ] έπρεπε να φύγει, να απομακρυνθεί , να μην παραμείνει εγκλωβισμένη σε κλειστό χώρο. Δίπλα σε κάθε Ασκληπιείον υπήρχε πάντοτε ένα θέατρο ,δηλώνοντας την άμεση σχέση ΘΕΑΤΡΟΥ [ τραγωδίας ] – ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟΥ [ θεραπείας ].
Α.ΚΑΜΥ – » Théatre, Récits, Nouvelles: L’ avenir de la tragédie » { σελ. 1706 } // Α. ΚΑΜΥ – » Διαλέξεις και ομιλίες [ 1937-1958 ]. Το μέλλον της τραγωδίας Διάλεξη στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών [ 1955 ] , { σελ.207-222 ].
Η μόνη κάθαρση είναι να μην αρνούμαστε ή να μην αποκλείσουμε τίποτα, αλλά να αποδεχθούμε το μυστήριο της ύπαρξης, το όριο του ανθρώπου και τελικά αυτή την τάξη όπου γνωρίζουμε χωρίς να γνωρίζουμε
ΓΙΑΝ. ΧΑΛΕΠΑ – » Οιδίπους και Αντιγόνη », { 1930 }.
EΠΙΛΟΓΟΣ
ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ.
»Αντιγόνη» και »Αντιγόνες ‘‘ Η »Αντιγόνη» του Σοφοκλή είναι η μητέρα .Όλες οι άλλες » Αντιγόνες » είναι τα παιδιά της . Η Αντιγόνη του Χέγκελ ,η Αντιγόνη του Γ. Γκαίτε , η Αντιγόνη του Μ. Χάιντεγκερ ,η Αντιγόνη του Σ. Κίρκεγκορ , η Αντιγόνη του Φ. Χέλντερλιν , η Αντιγόνη του Ζ. Λακάν , η Αντιγόνη του Ζ. Ανούιγ , η Αντιγόνη του Μπ. Μπρέχτ ,όπως και η »Αντιγόνη» του κάθε επίδοξου μεταφραστή ,ερμηνευτή ή μυθοπλάστη . …Όλες οι» Αντιγόνες »,όπως και όλοι οι »Κρέοντες» , συμμετέχουν στην θείαν άλη [ αλήθεια ] της κατακερματισμένης ανθρωπίνης υπάρξεως .
Η τραγωδία αναπαριστά το γήινο δράμα της ψυχής ,όπως τα Μυστήρια το θείον δράμα της ανθρωπίνης ψυχής.
Tραγωδία είναι ο τεμαχισμένος Διόνυσος Ζαγρέας .Ο σπασμένος καθρέπτης του Πάσχοντος Θεού. Το παιχνίδι της Ζωής ,η αρμονία των αντιθέτων ,η ελεύθερη βούληση ,που κάνει δεινόν τον θνησιγενήν άνθρωπον. Οι εφήμερες ψυχές ,που είναι ικανές και για το αγαθόν και για το κακόν .Αυτό δίνει την δύναμη στον άνθρωπο να ξεπερνάει τον εαυτόν του κάθε φορά ,πότε για το καλό και πότε για το αισχρόν ,πότε για το αγαθό και πότε για το κακό .Η δύναμη αυτή γίνεται πίστη στην ελπίδα για ένα καλλίτερο αύριο. Διότι το φάρμακο του Προμηθέα ,που έδωσε στον άνθρωπο για να ζήσει , είναι οι »φρούδες ελπίδες’‘ για ένα καλλίτερο αύριο .Είναι στην φύση του ανθρώπου ,λοιπόν, να διαπράττει εκών άκων ύβρεις και αμαρτίες ξεφεύγοντας από το μέτρο [ που δεν το γνωρίζει ,αλλά το μαθαίνει εκ των υστέρων ] και να τιμωρείται στην κόλαση της αφροσύνης γινόμενος άπολις ή σπανίως ,να προσεγγίζει την χρυσή τομή της συνθέσεως και να απολαμβάνει τον παράδεισο της φρονήσεως γινόμενος υψίπολις. Και στις δύο επιλογές, όμως , η μοναξιά είναι δεδομένη.
ΚΩΝΣΤ. Ι. ΒΟΥΡΒΕΡΗ – » Ανθρωπισμός ». { σελ.8-9 }.
Άπολις -Κοσμοπολίτης.
Ο άνθρωπος είναι από την φύση του πλασμένος για την ΑΜΑΡΤΙΑΝ { υπέρβαση των ορίων ,τα οποία γνωρίζει } ή την ΥΒΡΙΝ { υπέρβαση των ορίων ,τα οποία δεν γνωρίζει } και ΟΥΔΕΙΣ Νόμος ή Φόβος μπορεί να τον εμποδίσει !
ΔΙΟΓ.ΛΑΕΡΤΙΟΥ – » Βίοι φιλοσόφων » . ΒΙΑΣ ,{ 5.88 }.
ΘΟΥΚΙΔΙΔΟΥ – » Ιστορίαι », { Γ’.45 ].
Όλοι άνθρωποι εκ φύσεως έχουν την τάση προς την αμαρτία [ αδικία, παρανομία ] εξ αιτίας της τόλμης ,της πλεονεξίας και των συγκυριών . Και δεν υπάρχει αυστηρός νόμος πολιτείας ή φόβος ικανός να τους αποτρέψει.
Η »ΤΡΑΓΙΚΗ» ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΩΝ.
Γ. ΠΕΦΑΝΗ – » Φαντάσματα του θεάτρου . Σκηνές της θεωρίας ΙΙΙ ». Κεφ. 2 .
Πολιτική και θεατρική φαντασία. Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην τραγωδία », { σελ. 275- 76 }.
“Η δημοκρατία, όταν είναι αληθινή, είναι το καθεστώς που αρνείται ρητά κάθε έσχατη ‘εγγύηση’, και που δεν γνωρίζει άλλον περιορισμό από τον αυτοπεριορισμό του. […] Με άλλα λόγια, η δημοκρατία είναι το μόνο τραγικό πολιτικό καθεστώς — είναι το μόνο καθεστώς που διακινδυνεύει, που αντιμετωπίζει ανοιχτά τη δυνατότητα αυτοκαταστροφής του”. Με τη σκέψη αυτή συνδέεται τώρα ο αυτοπεριορισμός και η φρόνηση με την ύβριν, το εγγενές πρόβλημα του ελεύθερου ανθρώπου,,,,.».[ Castoriadis (1995) ,335 και (2000) ,203-204 ].
M.M. de CARAVAGGIO – » Ο Άγιος Ιερώνυμος στο σπουδαστήριό του », { 1605-6 }.
Ο Άγ. Ιερώνυμος [ μεταφραστής της Βίβλου στα Λατινικά ] εμφανίζεται από το σκότος του Χάους να μελετά στο σπουδαστήριό του .Όλη η σκηνή παραπέμπει σε νεκρή φύση .Η μορφή του Αγίου έχει ενταχθεί σε ένα ενιαίο σύνολο συμβόλων [ τραπέζι ,βιβλία ,ξύλινο τραπέζι , πένα ,νεκροκεφαλή ] με κατακόρυφους και οριζόντιους άξονες .Πόση είναι η απόσταση από το κεφάλι του Αγίου Ιερωνύμου μέχρι την νεκροκεφαλή [ υπενθύμιση της κοινής μοίρας των θνητών ] ; Ένα τεντωμένο χέρι ,που σχηματίζει ένα ‘ Π ‘ μεταξύ της κεφαλής του Αγίου ,της νεκροκεφαλής ,του λευκού χιτώνα [ το λευκό δεν είναι χρώμα ] και του κόκκινου [ το χρώμα του αίματος και της ζωής ] , όπου ‘π ‘= 3,14 και ‘Π’ = πέρασμα .
{ * } » ωμή ».
ΔΙΑΒΑΖΩ [ 30/9/1987 ] .ΧΡ. ΜΑΛΕΒΙΤΣΗ – » Περί του Τραγικού », [ σελ.66 ].
Από την ωμότητα της »τραγικής» ύλης πηγάζει το τραγικόν δέος [ σ. σ .και ο δεινός ].
OΔ. ΕΛΥΤΗ – » Ιδιωτική οδός » ,[ Α’ ].
Καλώς επλάσθηκες , άνθρωπε, χωρίς κανένα λόγο.
{ συνεχίζεται }
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .
ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΒΙΒΛΙΑ , ΕΛΕΓΧΕΤΕ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ.
Η απόδοσις των αρχαίων κειμένων δεν είναι φωτογραφική . Συνεπώς βασίζεται, αλλά ενίοτε δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτή των μεταφραστών συγγραφέων .
Τα περισσότερα αρχαία κείμενα ,από όσα χρησιμοποιήθηκαν ,μπορείτε να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο ,όπως στα πολύ χρήσιμα »google books » ,» wikisource» , »anemi » ,» πύλη» κ. α
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. { gregoriusworld } 