Ο Αριστοτέλης περιγράφει και την τυπική διάρθρωση μιας τραγωδίας. Τα μέρη ,που τα ονομάζει κατά ποσόν, για να τα ξεχωρίσει από τα κατά ποιόν, τα οποία είναι αποτέλεσμα αναλύσεως του έργου. Η τραγωδία είναι σύνθεση επικών και λυρικών στοιχείων τα οποία είναι ευδιάκριτα : 1. Eπικόν στοιχείον ( διάλογος- αφήγησις ) είναι ο πρόλογος, τα επεισόδια και η έξοδος 2. Λυρικόν στοιχείον ( χορός) είναι η πάροδος και τα στάσιμα. Τα επεισόδια είναι αντίστοιχα με τις σημερινές θεατρικές πράξεις και παρεμβάλλονται μεταξύ των χορικών. Τα στάσιμα τα τραγουδούσε ο χορός, όταν πια είχε λάβει τη θέση του (στάσις) στην ορχήστρα, και τα συνόδευε με χορευτικές κινήσεις.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί ποιητικής », { 1452 b }.
Τα ΚΑΤΑ ΠΟΣΟΝ μέρη της τραγωδίας είναι : ο Πρόλογος, το Επεισόδιον , η Έξοδος και το Χορικόν .Από το χορικόν ,το μεν ένα μέρος είναι η Πάροδος [ αντίστοιχη με την Παράβαση στην Κωμωδία } ,το δε άλλο το Στάσιμον . Τα μέρη αυτά είναι κοινά σε όλες τις τραγωδίες ,μερικές όμως έχουν ως ιδιαίτερα μέρη από σκηνής άσματα [ δηλ. μονωδίες/διωδίες ] και τους Κομμούς .
ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΝ .
Το εκτενές διαλογικό μέρος της τραγωδίας που ευρίσκεται μεταξύ δύο όλων χορικών ασμάτων .Ενίοτε περιλαμβάνει και λυρικά μέρη { τα απὸ σκηνής μέλη } , τα οποία ψάλλουν ένας ή δύο υποκριτές { μονωδίες ή διωδίες } ή από κοινού ηθοποιοί και ο χορός { επιρρήματα, αμοιβαία, κομμοί }.
ΣΤΑΣΙΜΟN.
Το χορικό κομμάτι που διαχωρίζει μεταξύ τους τα επεισόδια. Προϊόντος του χρόνου τα στάσιμα μετατρέπονται σε γενικούς ποιητικούς στοχασμούς ή και εντελώς εμβόλιμα τραγούδια, άσχετα με τη δράση. Κατά τον 5ο αιώνα, όμως, τα στάσιμα είναι ακόμη κομβικά σημεία, στα οποία συμπυκνώνεται η φιλοσοφική και άρα η διδακτική αξία της τραγωδίας και αποκρυσταλλώνεται το βαθύτερο, καθολικώτερον νόημα των δρωμένων.
H.LIDDELL & R. SCOTT – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Στάσιμον { < στάσις < ίσταμαι }.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί ποιητικής », { 1452 b }.Σχόλιο του Ι.ΣΥΚΟΥΤΡΗ .
ΣΤΑΣΙΜΟΝ : Άσμα του χορού ,που διαχωρίζει μεταξύ τους τα επεισόδια και δεν περιλαμβάνει αναπαιστικούς και τροχαϊκούς στίχους. Οπωσδήποτε ο ορισμός του Αριστοτέλη δεν ανταποκρίνεται σε ό,τι παρουσιάζουν οι τραγωδίες που έχουν σωθεί .Διότι και παρόδους έχουμε ως επί το πλείστον χωρίς τροχαίους και αναπαίστους , και τροχαϊκά και αναπαιστικά μέτρα βρίσκουμε σε ένα πλήθος χορικών ,τα οποία δεν θα μπορούσαμε παρά να τα ονομάσουμε στάσιμα [ πχ. Μήδεια }.
Π. ΜΠΟΖΙΖΙΟ – » Η Ιστορία του θεάτρου { τομ. Α ‘} , [ σελ.57-58 ].
Η δομή της τραγωδίας.
Όποια και όποιος αγνοεί την τραγωδία και τον μύθον της »Αντιγόνης» να μην προχωρήσει στην ανάγνωση του παρακάτω κειμένου . Πρώτα πρέπει να διαβάσει την τραγωδία ή τουλάχιστον την υπόθεση [ μύθο ] της τραγωδίας και μετά να συνεχίσει.
Η τραγωδία »ΑΝΤΙΓΟΝΗ ‘‘ του Σοφοκλέους αποτελείται από τα εξής μέρη :
Πρόλογος , Πάροδος , [5] Επεισόδια , [5] Στάσιμα , Έξοδος.
Α’ ΣΤΑΣΙΜΟΝ { Ύμνος στον άνθρωπο ; }.
ΣΤΑΣΙΜΟN. Το χορικό κομμάτι που διαχωρίζει μεταξύ τους τα επεισόδια.
‘ πολλά τα δεινά κουδὲν ανθρώπου δεινότερον πέλει ».
Tο Α΄ στάσιμο έχει έναν δοξαστικό χαρακτήρα. Ο χορός υμνεί τα επιτεύγματα του ανθρώπου στο πέρασμα των αιώνων .Ο άνθρωπος ,αφού κατάφερε να αυτοδιδαχθεί , κυριάρχησε στον αέρα ,στην θάλασσα και στην στεριά. Επιβλήθηκε στο άγριο ζωικό βασίλειο [ πτηνά ,ζώα, ψάρια ] ,συνέλαβε και εξημέρωσε το άλογο και τον ταύρο και τέλος ανέπτυξε δια της γεωργίας κοινωνική ζωή ,ίδρυσε πόλεις, δημιούργησε υλικό και πνευματικό πολιτισμό. Απ᾽ τον Άδη μόνον γλιτωμό δε θα βρει πουθενά· όμως γι᾽ αρρώστιες βρήκε ο ένας με τον άλλο γιατρειά. Κι ενώ έχει σοφία να μηχανεύεται τέχνες π᾽ ούτε μπορούσε να ελπίσει κανείς, πότε γυρνάει στο κακό και στο καλό πότε πάλι· μα όποιος τους νόμους της πόλης του συνυφαίνει με την ορκόδετη των θεών δίκη [ ένορκον δίκαν ] , δοξάζεται και δοξάζει την πόλη του [ υψίπολις ] , ενώ είναι χαμός της εκείνος , που κακοφρονεί και τολμά εξαιτίας του θράσους του [ άπολις ] . Ο Θεός μην δώσει σε κανένα ποτέ κάτω από την ίδια την στέγη να κάθεται ή να είναι ομόγνωμος με τέτοιου είδους άνθρωπο.
Άρα ,σύμφωνα με τον ποιητή , ο άνθρωπος χωρίς καμμία θεϊκή ή εξωγήινη παρέμβαση κατάφερε να αυτοδιδαχθεί διά των κέντρων λόγου που διαθέτει και να διαγράψει την λεγομένη γραμμική εξέλιξη του πολιτισμού .
1.» πολλά τα δεινά κουδὲν ανθρώπου δεινότερον πέλει ».
Ο άνθρωπος είναι το δεινότερον [ από τι ; ] από τα πολλά »δεινά » ; Ποία είναι αυτά τα » πολλά » ; Η φύση ,οι Θεοί ή κάτι άλλο ; Και ποία είναι τα »ολίγα», που δεν μπαίνουν στην σύγκριση ; Τί εστί δεινός ; Ασφαλώς αυτός που προκα-λεί το δέος. .Αλλά το δέος έχει και θετική και αρνητική σημασία .Δεινός μπορεί να είναι και ο σεπτός και ο φρικτός ακόμη και ο παράδοξος. Συνεπώς η λέξη του δραματικού ποιητή καλλίτερα να παραμείνει ως έχει [ κάτι περισσότερο θα γνώριζε ο Σοφοκλής για να την επιλέξει ],χωρίς απόδοση { π.χ. αντί για δεινός : φοβερός ,τρομερός ,θαυμάσιος κ.α.} ,διότι ο δεινός είναι και πολλά άλλα, που δεν μπορεί να εκφράσει η οποιαδήποτε απόδοση στην νεοελληνική.
Ν. ΑΣΩΤΙΤΗ / ΒΑΣ.ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ – » Λεξικόν των βασικών ρημάτων της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Δέδοικα ή δέδια { < δείδω } = φοβούμαι.
Δ.ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ – » Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ». [ τομ Β’ ].
Ι. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
H.LIDDELL & R. SCOTT – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
AMMΩΝΙΟΥ – » Λεξικόν ομοίων και διαφόρων λέξεων ».
Πολλοί αποδίδουν [ όχι μεταφράζουν ] την λέξη δεινός [ < δέος ] με την λέξη φοβερός [ < φόβος ] .Όμως ο φόβος διαφέρει από το δέος [δείμος ].Η διαφορά έχει σχέση και με την χρονική διάρκεια.
ΑΝ. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ - » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ .
Αυτοεξέλιξη ή θεϊκή επέμβαση ;
Ο Σοφοκλής εδώ νεωτερίζει ,μιας και προβάλλει την θεωρία της αυτοεξελίξεως του ανθρώπου. Μόνος αυτός από τα άλλα ζώα ο άνθρωπος επινόησε τον έναρθρο λόγο και τον κοινωνικό βίο ,χωρίς να έρθει κάποιος Θεός να τον διδάξει. Αντιθέτως ο Αισχύλος { όπως ο Ευριπίδης και ο Πλάτων } προβάλλει την θεωρία της θεϊκής επεμβάσεως στην ανθρώπινη εξέλιξη . Γι’ αυτό και εμφανίζει τον Φιλάνθρωπο Προμηθέα να δίνει το φως της γνώσεως στον άνθρωπο, ώστε από ζώο να εξελιχθεί σε άνθρωπο . Εδώ επίσης διατυπώνεται σαφώς η γραμμική εξέλιξη του χρόνου και του ανθρώπου με ανοδική πορεία [ από το κατώτερο στο ανώτερο } με ή χωρίς θειική βοήθεια .Ο Ησίοδος στο » Έργα και Ημέραι » { στ. 106-201 } , γράφει για τα γένη των ανθρώπων : »μαζί γεννήθηκαν [;] Θεοί αθάνατοι και άνθρωποι θνητοί .Οι Ολύμπιοι Θεοί εποίησαν πέντε διαδοχικά γένη ανθρώπων { Χρύσεον – Αργύρεον -Χάλκειον -Ανδρών Ηρώων – Σιδήρεον } » . Και εδώ καταγράφεται η αντίληψη της γραμμικής εξελίξεως του ανθρώπου , αλλά με καθοδική πορεία [ από το ανώτερο στάδιο στο κατώτερο ].Άρα στην αρχαιότητα , εκτός της κυκλικής ,υπήρχε και η γραμμικής αντίληψη του χρόνου και της εξελίξεως του ανθρώπου.
2 » .και φθέγμα και ανεμόεν φρόνημα και αστυνόμους οργὰς εδιδάξατο …».
Ο άνθρωπος επινόησε τον έναρθρο λόγο [ εδιδάξατο ] ,την ομιλία και ένιωσε μέσα του -μόνος αυτός από το ζωίκό βασίλειο- τις ιδέες ,τις σκέψεις του να φτερουγίζουν και να πηγαίνουν παντού σαν τον άνεμο. Ακόμη επινόησε τρόπους οργανώσεως του πλάνητος βίου του που μετέτρεψαν την αγελαίας ζωής του σε έννομη κοινωνία . Αυτές τις έμαθε μόνος του και δεν ήρθε κανείς Θεός [ ή εξωγήινος ! ] να τον διδάξει .
H. LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
ΑΙΣΧΥΛΟΥ – » Προμηθεύς Δεσμώτης », { στ.442 -461 ].
Προμηθεύς ο Φιλάνθρωπος.
τώρα τα πάθηματά μου προς χάριν των βροτών ακούσατε, πώς, ενώ πρώτα σαν τα μωρά [ νήπια ] ήσαν, νου τούς έβαλα [ έννους ] και κατόχους της φρονήσεως [ φρένες ] .Αυτοί , λοιπόν, πρώτα βλέποντες δεν έβλεπαν και ακούοντες δεν άκουγαν, αλλά όμοιοι με ονείρων μορφές σ᾽ όλο το μάκρος του βίου τους ζούσαν σε σύγχυση , κι ούτε πλινθόκτιστα προσήλια σπίτια γνώριζαν , ούτε ξυλουργία ‘ μα διέμεναν σε ορύγματα υπό την γην ,ως αλαφροσήκωτοι μύρμηγκες σε μυχούς άντρων ανήλιαγων.. Και ούτε υπήρχε σε αυτούς τού χειμώνα βέβαιον τεκμήριον , ούτε της ανθοφόρας άνοιξης, ούτε του καρποφόρου θέρους , μα δίχως γνώση έκαναν το κάθε τι ,ώσπου εγώ τους έδειξα των άστρων τις ανατολές και τις δυσδιακρίτους δύσεις. Και βεβαίως τους αριθμούς , την κατεξοχήν σοφία εξηύρα ‘ και των γραμμάτων τις συνθέσεις βρήκα, μνήμη των πάντων ,μητέραν των Μουσών, εργατικήν..
ΚΟΡΝ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ – » Ανθρωπολογία, Πολιτική , Φιλοσοφία », { σελ.17-18 }.
Αισχύλεια ανθρωπογονία και Σοφόκλεια αυτοδημιουργία του ανθρώπου .
Από την βιολογική άποψη ,τα όντα αυτά { ζόμπι } είναι τερατώδη και ριζικά ανίκανα για ζωή … Ο Αισχύλος μας παρουσιάζει το τί και πώς θα ήταν ο άνθρωπος ,χωρίς γνώμη και χωρίς τέχνη.
J.DE ROMILLY – » Πόσο επίκαιρη είναι η Αθηναϊκή Δημοκρατία σήμερα ; »
Ο Σοφοκλής μας εμφυσά τη χαρά τού να βλέπεις τον άνθρωπο στο κέντρο του Σύμπαντος, θριαμβευτή σε όλα.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Πρωταγόρας », { 320 d – 323 a }.
Κάθε πολίτης είναι ισότιμος και ισοδύναμος προς τον άλλον ,αφού καθένας έχει εμφυτευμένη ,από τους Θεούς » αιδώ τε και δίκη » ,δηλαδή, την »πολιτικήν αρετήν ».Δεν έχει ανάγκη από σοφούς ή οδηγούς εξωτερικούς ή αντιπροσώπους ,διότι έχει πια ο ίδιος » πρόσωπον». Η εγκατοίκηση δε στην ψυχή του ανθρώπου της Αιδούς και της Δίκης είναι αυτή που γεννά την ευθύνη.
ΕΥΡΙΠΙΔΗ – » Ικέτιδες », { στ. 201-204 }.
Στην τραγωδία αυτή λέγει ο ο Θησέας : » Δοξάζω [ αινώ ] απ’ τους Θεούς εκείνον τον Θεόν , που έχει δώσει ρυθμό και τάξη στον ανθρώπινο βίο ,που ήτανε σαν του θηρίου και ανακατεμένος [ πεφυρμένος [< φύρω ] ‘ πρώτα το λογικόν φύτεψε εντός μας ‘ μετά μάς χάρισε την γλώσσα ως αγγελιοφόρο της σκέψης μας ,ώστε τα λόγια να νιώθουμε των άλλων [ σ.σ. γεγωνίσκειν [< γέγωνα : μεγαλοφώνως κράζω ] όπα [ < όψ [ ειπείν ] : φωνή ,λέξη },..
ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ – » Ιστορίαι »,{Α’ .22 }.
Ο Θουκυδίδης ,ως ιστορικός ,συνδυάζει και τις δύο αντιλήψεις »κατασκευάζοντας » έτσι ένα »χρονικό σπιράλ », που περιλαμβάνει και τον γραμμικό χρόνο και τον κυκλικό. Στην αρχή του έργου του περιγράφει την άγρια και βάρβαρη κατάσταση των ελληνικών φύλων και την μετέπειτα γραμμική εξέλιξη προς τον εξανθρωπισμό τους [ Α’.2-6 ] . Αργότερα δηλώνει ότι γράφει την ιστορία του ‘‘κτήμα ες αεί »,διότι η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει.
Τας θύρας κλείσατε ,τους οφθαλμούς ανοίξατε .Εκάς οι αμύητοι.
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΓΙΚΟΥ.
ΑΥΡ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΑΔΗ – » Ερμηνεία Αντιγόνης », { σελ. 223-24 } .
Ο τραγικός άνθρωπος είναι ένας αδύναμος Θεός .
P. SZONDI – » H έννοια της τραγικότητας », { σελ.16 } .
Το ουσιαστικό στην τραγωδία είναι […] μια πραγματική σύγκρουση ανάμεσα στην ελευθερία που ενυπάρχει στο υποκείμενο και την αναγκαιότητα νοούμενη ως αντικειμενικότητα { SCHELLING – » Philosophie der Kunst »,p.337 }.
Α.CAMY – » Théatre, Récits, Nouvelles: L’ avenir de la tragédie » { σελ. 1705 } // Α. ΚΑΜΥ – » Διαλέξεις και ομιλίες [ 1937-1958 ]. Το μέλλον της τραγωδίας Διάλεξη στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών [ 1955 ] , { σελ.207-222 ].
Και η αθεϊστική και ορθολογιστική [ ανάγνωση ] της τραγωδία είναι αδύνατη. Αν όλα είναι ένα μυστήριο, δεν υπάρχει τραγωδία. Αν όλα είναι σωστά, ούτε τότε υπάρχει τραγωδία. Η τραγωδία γεννιέται ανάμεσα στη σκιά και το φως και από την αντίθεσή τους.
ΚΟΡΝ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ – » Ανθρωπολογία, Πολιτική , Φιλοσοφία », { σελ…}.
Κακόν – εσθλόν [ αγαθόν ].
Ο άνθρωπος γνωρίζει ένα και μόνον απόλυτον όριο, τον θάνατον. Ο Άδης έρχεται για να υπογραμμίσει την δεινότητα του όντος αυτού, που αν και γνωρίζει θνητότητά του, εν τούτοις δεν παύει να ξεπερνάει τον εαυτόν του και τα όριά του…Η διφυία του, τον κάνει να βαδίζει άλλοτε προς το κακόν κι άλλοτε προς το εσθλόν. ..Το κακόν και το εσθλόν πάντα συνόδευαν και θα συνοδεύουν τον άνθρωπο, πάντα θα είναι οι δύο πόλοι που εναλλασσόμενοι κατευθύνουν τα βήματά του.
Η ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ.
ΑΓΗΣ. ΝΤΟΚΑ – » Φιλοσοφικό Λεξικό ». Η Διαλεκτική.
Ευρετής της διαλεκτικής ,κατά τον Αριστοτέλη ,είναι ο Ζήνων ο Ελεάτης. Ο Μαρξ ουσιαστικά εφάρμοσε την αρχή της Εγελιανής φιλοσοφίας [ αρχή της τριαδικής διαλεκτικής κίνησης ] στην καπιταλιστική κοινωνία και θεμελίωσε έτσι τον ιστορικόν υλισμό .
FR. CAPRA – » Το Τάο και η Φυσική », { σελ.116-118 }.
Η ιδέα της ανακύκλωσης στην κίνηση του Τάο διατυπώθηκε καθοριστικά με τις αντίθετες συμπληρωματικές έννοιες του Γιν και του γιάνγκ. Η σχέση και ο χαρακτήρας των εννοιών Γιν και Γιάνγκ καθορίστηκαν με το πανάρχαιο κινέζικο σύμβολο Τάι – Τσι Του, το «Διάγραμμα της Υπέρβασης» : Πρόκειται για μια συμμετρική διάταξη του σκοτεινού Γιν και του φωτεινού Γιάνγκ , χωρίς η συμμετρία αυτή να είναι στατική. Είναι μια κυκλική συμμετρία, δυναμική και αεικίνητη, που υποδηλώνει την αέναη ανακύκλωση. Οι δύο τελείες μέσα σε κάθε σκέλος του διαγράμματος, συμβολίζουν την ιδέα, πως κάθε φορά που η μια από τις δύο δυνάμεις φτάνει στο αποκορύφωμά της, εμπεριέχει ήδη το σπέρμα της αντίθετής της.
ΦΡ. ΕΝΓΚΕΛΣ – » Αντι-Ντύτινγκ », { σελ.47 }.
Η φύση δεν κινείται στην αιώνια μονοτονία ενός διαρκώς επαναλαμβανομένου κύκλου ,αλλά ζει μία πραγματική ιστορία…Ο άνθρωπος είναι προ’ι’όν μίας εξελικτικής πορείας ,που βάσταξε εκατομμύρια χρόνια.
Σπειροειδής και γραμμική προσέγγιση της ιστορίας .
Τέλος ,ας σημειωθεί ότι η εξέλιξη του ανθρωπίνου γένους και των πολιτισμών πολλές φορές αναγκαστικά διακόπτονται από μικρές ή μεγάλες φυσικές καταστροφές { κατακλυσμοί , πτώση μετεωριτών ,σεισμοί, ηφαίστεια κ.α. ] και η ζωή αρχίζει περίπου από την αρχή ,χωρίς να μηδενίζεται . Συνεπώς η ανιούσα ή η κατιούσα εξέλιξη είναι μάλλον σχετική .
E. TESCHENDORFF – »Αντιγόνη και Ισμήνη», { 1892 ].
3.Άιδα μόνον φεύξιν ουκ επάξεται· νόσων δ᾽ αμαχάνων φυγὰς ξυμπέφρασται …
Ο άνθρωπος εφηύρε φάρμακα για την καταπολέμηση ανιάτων νόσων [ σχ. οξύμωρο ] ,αλλά δεν κατάφερε και ούτε θα καταφέρει να νικήσει τον θάνατον [Άδη ]. Ο θάνατος δεν είναι νόσος ,διότι ο άνθρωπος γνωρίζει ,ότι είναι ΘΝΗΤΟΣ. Όσο και όπου ψηλά να φτάσει γνωρίζει ,ότι το τέλος του μπορεί μόνο να το παρατείνει ,χωρίς ποτέ να μπορέσει να το αποφύγει. Διότι αυτός είναι ο φυσικός νόμος της γενέσεως και της φθοράς ,αυτή είναι η νομοτέλεια της γεννήσεως και του θανάτου κάθε όντος . Έτσι ,επιζητεί εναγωνίως την αθανασία ,αν και γνωρίζει μόνος από όλα τα άλλα ζώα ότι είναι θνητός. Γι ‘ αυτό και είναι πλασμένος να ξεπερνάει κάθε φορά τον εαυτόν του και τα όριά του , φθάνοντας πότε στο αγαθό και πότε στο κακό.
H.LIDDELL & R. SCOTT – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
ΑΙΣΧΥΛΟΥ – » Προμηθεύς δεσμώτης », { στ.248-251 }.
Ο θάνατος είναι νόσος λέγει ο ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ : » Tους θνητούς λύτρωσα από τον φόβον του θανάτου, γιατί βρήκα φάρμακο για αυτήν την νόσο : τις τυφλές ελπίδες ‘‘.Με τις ελπίδες αυτές οι άνθρωποι στοχεύουν στο μέλλον και στο αίσιον τέλος μίας κατάστασης .Δυστυχώς επειδή είναι τυφλές οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν τις συνέπειες μίας »αγαθής» ή μίας» κακής» κατάστασης ,απλά νομίζουν. Και η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία.
4α } .σοφόν τι το μαχανόεν τέχνας υπέρ ελπίδ᾽ έχων τοτέ μεν κακόν, άλλοτ᾽ επ᾽ εσθλόν έρπει,
Ο άνθρωπος έχει το » μαχανόεν»[ = επινόηση ,εφευρετική ικανότητα ] αρκετά σοφόν και πολλές φορές πάνω από τις προσδοκίες του ,αλλά έρπει =[ «σύρομαι», κινούμαι, περιπατώ βραδέως ,κατευθύνομαι ] άλλοτε προς το κακό ,άλλοτε προς το εσθλόν [=αγαθόν].
ΘΕΜΙΣ - ΩΡΕΣ - ΔΙΚΗ .
Η ΘΕΜΙΣ.
Κ. ΚΕΡΕΝΥ’Ι’ – » Η Μυθολογία των Ελλήνων », { σελ.104-5 }.
Η Θέμις ,σύμφωνα με τον Πίνδαρον ,είναι η πρώτη σύζυγος του Διός .Η Θέμις γέννησε τις αληθινές Ώρες ,τις θεές με την χρυσή ταινία στο μέτωπο ,που φέρνουν τους θαυμάσιους καρπούς στον άνθρωπο και τις …Η λέξη Θέμις σημαίνει τους νόμους της φύσεως ,[ αυτή που θέτει ] τους κανόνες της συμβιώσεως των δύο φίλων ,αλλά και των θεών και των ανθρώπων γενικά .. Είναι εύκολο να την υπακούμε ,αλλά απαγορεύει μερικά πράγματα . .. Αυτό είναι »θέμις»: οι άντρες και οι γυναίκες να γνωρίζονται και να ενώνονται με την αγάπη.
ΟΜΗΡΟΥ – » Ιλιάς », { Ι’. στ. 131-4 }.
Όρκο τρανό κάνω, πως δεν ανέβηκα στην κλίνη της, δεν έσμιξα μαζί της, όπως είναι θεμιτό στους ανθρώπους ,ανδρών και γυναικών .
ΠΑΝ . ΚΑΒΒΑΔΙΑ – » Γλυπτά του Εθνικού Μουσείου », [ σελ. 186 ] .
231. Θέμις .Ιερόν Νεμέσεως , Ραμνούντας . Αρχ. Μουσείον Αθηνών.
ΟΙ ΏΡΕΣ.
Κ. ΚΟΝΤΟΓΟΝΗ – » Η Ελληνική Μυθολογία » ,[ σελ. 138-9 }.
Ο Όμηρος δοξάζει τις Ώρες ,θεές του αέρος και των ανέμων , τις θυρωρούς του ουρανού ,χωρίς πουθενά να αναφέρει τον αριθμό και τα ονόματά τους .Οι αρχαίοι Αθηναίοι λάτρευαν κατ’ αρχάς μόνον δύο Ώρες [ θεές των καιρών του ενιαυτού ] την Καρπώ και την Θαλλώ ,οι οποίες αλληγορούσαν το ανθισμένον έαρ.
A. SAINT-GAUDENS -‘ Astræa », [ 1886 }.
Η κόρη του Διός και της Θέμιδος Αστραία [ Astræa ] οδηγούσε πάντα τον κεραυνό του Διός στο στόχο του Γι’ αυτό η Αστραία ήταν η προσωποποίηση της Δικαιοσύνης και συχνά προσφωνούντο και ως “Θεία Δίκη”.
Η ΔΙΚΗ.
O Zευς με την δεύτερη σύζυγό του , την Θέμιδα ,γέννησε τις Τρεις Ώρες [ ΔΙΚΗ – ΕΥΝΟΜΙΑ – ΕΙΡΗΝΗ ].
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ – » Πρoς ηγεμόνα απαίδευτον », { 781 b }.
Η σχέση του Διός με την Δίκη είναι ιδιαιτέρως στενή » τω Διί την Δίκην ».Όταν ο Ανάξαρχος παρηγορούσε τον Αλέξανδρο ,που κατατρυχόταν από αγωνία ,επειδή είχε σκοτώσει τον Κλείτο ,είπε πως η Δίκη και η Θέμις είναι παρακαθήμενες του Διός για να θεωρούνται όλες οι πράξεις των βασιλέων όσιες και δίκαιες …
[ Σημείωση 13 ] : » Δίκη και Θέμις ».
Διόνυσος και Ώρες.
Ο Γενειοφόρος Διόνυσος οδηγεί τις Horai (Εποχές) ,που ήσαν οι θεές των εποχών και των φυσικών τμημάτων του χρόνου. . Μάρμαρο, ρωμαϊκό αντίγραφο του 1ου αιώνα μ.Χ. μετά από ελληνιστικό νεοαττικό έργο.
ΕΥ.ΜΠΕΞΗ /Γ. ΤΣΑΓΚΡΝΟΥ -‘ Ησιόδου Θεογονία ‘.
Ο Ζευς με την Θέμιδα απέκτησε τις Ώρες ,την Δίκη ,την Ευνομία ,την Ειρήνη και τις Μοίρες.
Η ΥΦΑΝΤΙΚΗ { ύφος }.
Ο Κρέων ως βασιλιάς των Θηβών είναι φανερόν ,ότι δεν κατέχει την εφαρμοσμένη πολιτική τέχνη ,που είναι η υφαντική.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – »Ευθύδημος »,{ 291 c-e,292 b }.
Η πολιτική είναι βασιλική τέχνη .Η αποστολή της δεν συνίσταται στο να φροντίζει για τον πλούτο και την ελευθερία των πολιτών ,αλλά στο να τους μεταδίδει την σοφία εκείνη , από την οποία προκύπτει η ευπραγία και ευδαιμονία Ποία όμως είναι η σοφία αυτή που θα καταστήσει τους ανθρώπους αγαθούς ; Απάντηση σε αυτό δεν υπάρχει στο πλατωνικό κείμενο.
BΑΣΩ ΚΑΤΡΑΚΗ – » Το χρέος της Αντιγόνης », { 1972 }.
Η Αντιγόνη αψηφά την διαταγή του Κρέοντα και σκεπάζει το σώμα του νεκρού αδελφού της.
4β.νόμους παρείρων χθονὸς θεών τ᾽ ένορκον δίκαν· υψίπολις · άπολις ότω το μη καλόν ξύνεστι τόλμας χάριν.
Αυτός που θέτει τους νόμους της χώρας και το ένορκον δίκαιον των Θεών πλησίον αλλήλων [ όταν δηλ. τα τιμά αμφότερα και δεν καταπατάται το ένα ένεκα του άλλου ] είναι υψίπολις ,ενώ άπολις αυτός που συνυπάρχει με το κακό ,εξαιτίας της αλόγιστης τόλμης του [ τόλμας χάριν ], της αυθαδείας του .
Φιλολογικά Προβλήματα.
Ένα από τα προβλήματα ,που αντιμετωπίζει ο επιστήμονας – ερευνητής φιλόλογος είναι τα κείμενα με την μορφή χειρογράφων σε πάπυρο ή περγαμηνή .Η »Αντιγόνη »που έχουμε στα χέρια μας ασφαλώς δεν είναι το πρωτότυπο κείμενο ,αλλά μία επιλογή ομάδας φιλολόγων από κάποια αντίγραφα . Ποία αντίγραφα όμως από όλα είναι τα σωστά ; Διότι υπάρχουν πολλά . Ακόμη κατά την έρευνα τίθεται το ζήτημα των αντιγραφέων .Διότι υπάρχουν πολλοί και σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Ποίοι αντιγραφείς είναι αξιόπιστοι και αλάνθαστοι ; Ουδείς ! Διότι ,ως γνωστόν ,το ανθρώπινο χέρι εκουσίως ή ακουσίως κάνει λάθη και δυστυχώς τότε δεν είχε εφευρεθεί η τυπογραφία .Τέλος ,εμφανίζεται το πρόβλημα των φθαρμένων λέξεων ή αυτών που λείπουν από κάποιο κείμενο. Πώς αποκαθίσταται μία λέξη φθαρμένη ή μία ολόκληρη πρόταση ; Με φιλολογικές υποθετικές λέξεις . Και πώς αντικαθίσταται η υποθετική λέξη ; Μόνον με την διασταύρωση άλλου χαμένου χειιρογράφου που περιέχει την χαμένη λέξη ,εάν και όταν βρεθεί .
Οι φθαρμένες λέξεις στα κείμενα της αρχαία ελληνικής γραμματείας .
» νόμους ………….χθονὸς ’ / θεών τ᾽ ένορκον δίκαν· » {~ γεραίρων ,γαρ αίρων , παροίκων , περαίνων , παρείρων ~ ]
Επειδή ο στίχος [ 367 ] ’‘ νόμους ………….χθονὸς ’ φαίνεται φθαρμένος ,τέθηκαν διάφορες προτάσεις για την φθαρμένη λέξη . Ο Reiske πρότεινε το »γεραίρων,’‘ -o Jebb υιοθέτησε αυτή την διόρθωση – ο Schäfer το »γαρ αίρων» ‘ [ = ο ανυψών ] ,ο Σεμιτέλος πρότεινε το »παροίκων’‘ , άλλος το διόρθωσε » περαίνων » , ένας άλλος πρότεινε το »παρείρων ‘‘ κ.τ.λ Οι τρεις πιο σημαντικές από αυτές είναι :
Όμως καμμία υποθετική λέξη από αυτές δεν μπορεί να αποδειχθεί και να λύσει το πρόβλημα . Λύση οριστική θα δοθεί μόνον αν βρεθεί κάποιο αντίγραφο άθικτο ,που θα πιστοποιεί κάποια από τις προαναφερθείσες υποθετικές λέξεις [ όποιος μάλιστα κατάφερε να μαντέψει την ορθή λέξη που έλειπε και επιβεβαιωθεί ,λαμβάνει τιμητικώς έναν »φοίνικα’ ‘] και θα απορρίπτει τις υπόλοιπες.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Πολιτικός », { 305 e ].
H βασιλική επιστήμη που εξουσιάζει όλες τις άλλες και συνυφαίνει σε ένα ύφασμα ορθότατα τα πάντα στην πόλη, αποκαλείται πολιτική.
Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ.
Δ.ΛΥΠΟΥΡΛΗ – » Οι επτά σοφοί ».ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ –» Των επτά σοφών συμπόσιον », { 157 c-d }.
O νόμος, σαν υφάντης, δίνει στον καθένα μας ό,τι του πρέπει και ό,τι είναι ταιριαστό με τα μέτρα του.
ΥΨΙΠΟΛΙΣ -ΑΠΟΛΙΣ.
Όλοι οι υβριστές τιμωρούνται για τον ίδιο λόγο : ξεπέρασαν το μέτρο .Δεν κατάφεραν να βρουν κοινό σημείον επαφής- μία μέση οδό -αλλά ,αντί να ακολουθήσουν την οδό της φρονήσεως , ακολούθησαν την καταστροφική οδόν της ύβρεως ,της υπερβολής και της αλαζονείας .Τιμωρούνται γιατί δεν κατόρθωσαν να φτάσουν στην αρμονική σύνθεση των αντιθέτων παλαιού και νέου .
ΚΟΡΝ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ – » Ανθρωπολογία – πολιτική-φιλοσοφία »,{ σελ.27 }.
To θέμα της τραγωδίας ,όπως και όλων των τραγωδιών ,είναι η ύβρις , η πράξη » τόλμης χάριν » . Η μία αρχή »τους νόμους χθονός » και η άλλη » την θεών ένορκον δίκην » ,εάν κάποιος τις συνυφάνει [ παρείρων ] γίνεται υψίπολις , κάτι που δεν καταφέρνουν ο Κρέων [ υπερβαίνει τα όρια του φρονείν ο μόνος φρονείν ] και η Αντιγόνη [ υπερβαίνει τους νόμους τόλμας χάριν ] και καταλήγουν και οι δύο υβριστές και απόλιδες.
5. μήτ᾽ εμοὶ παρέστιος γένοιτο μήτ᾽ ίσον φρονών ος τάδ᾽ έρδοι.
Μακάρι να μην γίνει μήτε σύνοικος [παρέστιος : παρά τη αυτή εστία ] μήτε ομόφρων ή ομοϊδεάτης [ ίσον φρονών ] αυτός που πράττει [ έρδοι ] αυτά.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Πολιτικά ‘ Δ» [ 1295 a }.
<< Όμως η κοινωνία είναι φιλικόν [ θεμελιώνεται στην φιλία ]’ διότι δεν είναι διατεθειμένοι [ οι πολίτες -φίλοι ] ούτε καν να μοιράζονται τον δρόμο [ να γίνουν συνοδοιπόροι ] με τους εχθρούς τους. Επιθυμεί δε η πόλη να αποτελείται ,όσον είναι δυνατόν, από ίσα και όμοια άτομα ,και τα προσόντα τούτα τα διαθέτει μάλιστα η μεσαία τάξη.>>
ΠΑΡΑΝΟΗΣΕΙΣ – ΑΛΛΟΙΩΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΠΟΙΗΣΕΙΣ.
Μελέτες πάνω στο κείμενο της ‘Αντιγόνης ‘ έχουν γίνει πολλές στο πέρασμα των αιώνων .Ένα κλασσικό , απαράμιλλο κείμενο ,που εκφράζει το »υψηλόν» στην τέχνη δεν παύει να θέλγει ,να συγκινεί , να συναρπάζει και στην εποχή μας. Άλλωστε το κλασσικό δεν έχει χρόνο ,μόνο κλάση .Όμως οι μελέτες αυτές έφεραν στο φως εκτός από ενδιαφέρουσες ερμηνείες και κάποιες παρανοήσεις. Βασική αιτία παρανοήσεως ενός κειμένου είναι η γλώσσα. Πολλές φορές οι ανορθόδοξες μεταφράσεις των τραγωδιών από την αρχαία ελληνική σε άλλη γλώσσα οδηγούν σε λάθος συμπεράσμα- τα. Διότι ουδείς μπορεί να κατανοήσει καλλίτερα τα ελληνικά κείμενα από τους Έλληνες .Όπως ουδείς μπορεί να καταλάβει τον Ου. Σαίξπηρ καλλίτερα από τον Βρεττανό ή τον Δάντη [ Αλιγκιέρι ] από τον Ιταλό ή τον Ερ. Ίψεν από τον Νορβηγό ή τον Αν. Τσέχωφ από τον Ρώσο ή τον Τ. Ουίλιαμς από έναν Αμερικανό. Βεβαίως πρόβλημα υπάρχει και στις αποδόσεις των αρχαίων ελληνικών κειμένων από την αρχαία ελληνική στην νεοελληνική .Όμως ,ας ληφθεί υπόψιν ,ότι ουδεμία »τελεία » απόδοση ή ερμηνεία ή μετάφραση ενός κειμένου μπορεί να αντικαταστήσει το πρωτότυπο ‘ απλώς το προσεγγίζει στα μέτρα της εποχής της.
I.» παντοπόρος . άπορος επ’ ουδέν έρχεται το μέλλον ».
Μ. ΧΑ’Ι’ΝΤΕΓΚΕΡ – » Εισαγωγή στη μεταφυσική », { σελ. 186 } . 3. Είναι και σκέπτεσθαι.
O M .Xά’ι’ντεγκερ παραποιεί το κείμενο . Οι στίχοι { 359 -361 } έχουν ως εξής : << παντοπόρος . άπορος επ’ ουδέν έρχεται το μέλλον ‘ >> . Στον στίχο [ 359 ] » παντοπόρος» έχει τελεία . Συνεπώς δεν συνδέεται άμεσα με τον επόμενο στίχο . Στον επόμενο στίχο [ 360 ] » άπορος επ’ ουδέν έρχεται » αφαιρεί την συνέχεια της προτάσεως » το μέλλον » [στ. 361 ‘] .Όλο αυτό οδηγεί σε λάθος συμπέρασμα.
ΚΟΡΝ. ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗ – » Ανθρωπολογία – πολιτική-φιλοσοφία », { σελ. 13-14 ].
Η » μετάφραση » του Χά’ι’ντεγκερ αποτελεί κατ’ ουσίαν έναν αποκρουστικό βιασμό στο κείμενο του Σοφοκλέους .
ΣΥΜ. ΓΡ. ΣΤΑΜΠΟΥΛΟΥ – » Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ »,{ σελ.384 }. Σχόλια στο δοκίμιο του Martin Heidegger.
Η ερμηνεία { του χορικού στην ΑΝΤΙΓΟΝΗ } προσιδιάζει περισσότερο σε προσωκρατικό απόσπασμα ,και επικυρώνει ,τεχνηέντως ,την οντολογία του Heidegger , δηλαδή τον φιλοσοφικό μηδενισμό.
II. Δεινός – Ανοίκειος .
Τί είναι το ‘‘ανοίκειον’‘ ; Ποία η σχέση του με το »δεινόν’‘ ;
Γ. ΠΕΦΑΝΗ – » Φαντάσματα του θεάτρου . Σκηνές της θεωρίας ΙΙΙ ». Κεφ. 2 . Πολιτική και θεατρική φαντασία. Φιλοσοφικές παρατηρήσεις του Καστοριάδη στην τραγωδία », { σελ. 276 }.
Σ. ΦΡΟΥΝΤ – » Το ανοίκειο » ,{ σελ. 9-11 }.
Ανοίκειος είναι ο μη οικείος. Το Unheimlich [ ανοίκειον ] παράγει » μία ιδιαίτερη απόχρωση του τρομακτικού » [ Φρόυντ ].
ΣΥΜ. ΓΡ. ΣΤΑΜΠΟΥΛΟΥ – » Σοφοκλέους ΑΝΤΙΓΟΝΗ ».Martin Heidegger . H Ελληνική ερμηνεία του ανθρώπου στην Αντιγόνη του Σοφοκλή. Κεφ. 13. Το ανοίκειο ως θεμέλιος όρος του ανθρώπου.
S. NORBLIN – » Η Αντιγόνη θάβει την Πολυνείκη », { 1825, Παρίσι }.
Άνθρωπος δεινότερος πάντων .Και από όλα τα άλογα ,διότι τους λείπει ο Λόγος ,και από τους Θεούς ,διότι ο άνθρωπος μπορεί να γίνει και κακός και αγαθός ,ενώ οι Θεοί είναι μόνον αγαθοί. Όλα τα μηχανεύεται ,χωρίς ποτέ να καταφέρει να νικήσει τον Χάρο στα Μαρμαρένια αλώνια .Ή μήπως όχι ;
Κ.ΠΑΛΑΜΑ – » Ίαμβοι και ανάπαιστοι ». MAΓIOBOTANA { 17,18 }.
ΔΙΓΕΝΗΣ : Ο έχων δύο γένη.
[ συνεχίζεται }.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ :
ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΒΙΒΛΙΑ , ΕΛΕΓΧΕΤΕ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ.
Η απόδοσις των αρχαίων κειμένων δεν είναι φωτογραφική . Συνεπώς βασίζεται, αλλά ενίοτε δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτή των μεταφραστών συγγραφέων .
Τα περισσότερα αρχαία κείμενα ,από όσα χρησιμοποιήθηκαν ,μπορείτε να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο ,όπως στα πολύ χρήσιμα »google books » ,» wikisource» , »anemi » ,» πύλη» κ. α
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. { gregoriusworld } 