Ο διάλογος «Χαρμίδης» είναι ο πρώτος αφηγηματικός διάλογος του Πλάτωνα και ανήκει στην πρώτη συγγραφική του περίοδο .Το κείμενον του »Χαρμίδου » περιέχεται σε 28 συνολικά χειρόγραφα ,που βρίσκονται σε διάφορες ευρωπαϊ-κές βιβλιοθήκες Από αυτά μεγαλύτερη σπουδαιότητα έχει το Βοδληιανόν ,το Ενετικόν και το Βιενναίον χειρόγραφον. Από τις αρχαιότερες εκδόσεις του Πλάτωνος σπουδαιότερες είναι του Έλληνα Μάρκου Μουσούρου στην Βενετία και του H.Stephanus [ Eρρ. Στεφάνου ] η οποία κατέστη παρα πολύ κοινή [ vulgata ]. ΠΡΟΣΩΠΑ : Χαρμίδης , Κριτίας { κριτής < κρίνω } ,Χαιρεφών { χαίρω + φαίνω } ,Σωκράτης [ σώζω + κράτος ].
ΧΡΟΝΟΣ : Ο διάλογος γίνεται την επομένη της επανόδου του Σωκράτους στην Αθήνα από την μάχη της Ποτίδαιας στην Χαλκιδική ,που είχε λάβει μέρος το 432 π.Χ. ΤΟΠΟΣ : Ο χώρος όπου γίνεται ο διάλογος είναι η παλαίστρα. του Ταυρέου [ που ήταν ιδιοκτήτης της παλαίστρας και παιδοτρίβης ].Ο Σωκράτης διηγείται λεπτομέρειες της μάχης και θέλει κι αυτός να μάθει τα νέα των ̓Αθηνών. Ο Κριτίας συναντά τον Χαρμίδη ,που πάσχει από πονοκέφαλο, κι ο Σωκράτης του προσφέρει ένα βότανο που έχει μαζί του εναντίον του πονοκεφάλου, που πρέπει όμως να συνδυασθεί με μια «επωδή» (ξόρκι) πριν το πάρει ο πάσχων. ΥΠΟΘΕΣΗ : Ο Σωκράτης ζητάει από τον Χαρμίδη να απαντήσει στο ερώτημα, τι είναι σωφροσύνη, πράγμα που αποτελεί και το κύριο θέμα του διαλόγου.
JAC. MATHAM – » Temperantia», { 1585-1589, Rijksmuseum }.
Η ΤΡΙΜΕΡΕΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Περί Αρετών και Κακιών », { 1249 b }.
Το τριμερές της ψυχής.
ΤΟ ΤΡΙΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ.
ΙΕΡΟΚΛΕΟΥΣ – » Υπόμνημα εις τα Πυθαγορικά Χρυσά έπη », { 10}.
Η τετράδα αρετών για την αποτροπή τέτοιων κακών είναι η εξής :η φρόνηση για το λογικό μέρος, η ανδρεία για το θυμικό μέρος, η σωφροσύνη για το επιθυμητικό μέρος, και η δικαιοσύνη για όλες μαζί τις δυνάμεις.
ΣΤΟΒΑΙΟΥ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ – » Περί Αρετής »,{ Α’ }.64. Μετώπου Πυθαγορείου Μεταποντίου .
Το διμερές της ψυχής.
ΤΟ ΔΙΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ.
HNIOXOΣ-ΑΡΜΑ ΨΥΧΗΣ-ΛΕΥΚΟΣ &ΜΕΛΑΣ ΙΠΠΟΣ.
ΜΕΡΟΣ Α’.
Τί είναι σωφροσύνη ;
ΧΡ. ΡΩΜΑ – » Λεξικό ανεπτυγμένων εννοιών », { σελ.258-9 }.
Σωφροσύνη.
Ι. ΠΑΝΤΑΖΙΔΟΥ – » Λεξικόν Ομηρικόν ».
Σάος , σαοφροσύνη ,σαόφρων.
Σ.ΔΩΡΙΚΟΥ & Κ.Χ»ΓΙΑΝΝΑΚΗ – » Το δίγαμμα F ».
Σάος, σώζω.
J.B.HOFMANN – » Ετυμολογικόν Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής ».
Σάος { < σάFος } , σώος ,σως .
ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ – » Ανώμαλα ρήματα της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφρονίζω.
ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφροσύνη ,σώφρων, φρην.
Η.LIDDELL & R.SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφροσύνη , σώφρων.
ΗΣΥΧΙΟΥ – » Λεξικόν ».
Σως, σωφροσύνη, σώφρων ,σωφρονιστής.
ΣΟΥΔΑ / ΣΟΥ’Ί’ΔΑ – » Λεξικόν ».
Σωφροσύνη.
ΦΩΤΙΟΥ – » Λεξικόν συναγωγή ».
Στο αρχαίο γυμνάσιον ,θεωρείτο μεγάλης σπουδαιότητας και η αρχή των σωφρονιστών ,ως προς την αγωγή των νέων. Αυτοί είχαν έργο τους το να εμπνέουν στους νέους την αγάπη της σωφροσύνης και να προφυλάσσουν την αρετή αυτή από κάθε επιβλαβή επήρεια.
ΑΝΘ.ΓΑΖΗ – » Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφρονέω ,σωφρονίζω ,σωφρόνησις ,σωφρονιστήρ ,σωφροσύνη ,σώφρων.
ΣΚΑΡΛΑΤΟΥ Δ. του ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ – » Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφρονέω-ώ, σωφρονίζω, σωφρονισμός ,σωφρονιστήριον ,σωφροσύνη , σώφρων .
Δ.ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΥ – » Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφροσύνη, σώφρων.
ΙΔΡ.ΜΑΝ.ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ – » Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής ».
Σωφροσύνη, σωφρονισμός, σωφρονιστήριο.
P. CHANTRAINE – »Ετυμολογικό λεξικό της αρχαίας ελληνικής » & Παράρτημα .
Σως, σάος ,σάFος, σαό-φρων.
Γ.ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗ – » Ετυμολογικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας ».
Σύνεση, συνετός.
ΔΑΜ. ΣΤΡΟΥΜΠΟΥΛΗ – » Ετυμολογικό Λεξικό της Ελληνικής ».
Τέταρτη ρίζα [ ΓΛ ] .
Η .STEPHANUS – » Θησαυρός της Ελληνικής γλώσσης ».
Σωφροσύνη.
ΕΥΣΤΡ. ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ – » Λεξικόν Ελληνο-Λατινικόν ».
Σωφροσύνη ,σώφρων.
ΕΥΣΤΡ. ΤΣΑΚΑΛΩΤΟΥ – » Λεξικόν Λατινο- Ελληνικόν ».
Μodestia-ae ,Modestus-a-um ,Modus-i. Moderatio-onis.Pudicitia-ae.Temperantia-ae.
E.A. SOPHOCLES – » Greek Lexicon of the Roman and Byzantine periods ‘.
Σωφρονισμός [= correction < corrigo } ,σωφρονιστικός { = corrective < corrigo }.
ΣΤΕΦ. ΚΟΥΜΑΝΟΥΔΗ – » Λεξικόν Λατινο-Ελληνικόν ».
Correctio -onis, corrector-oris,corrigo { < con + rego }.
ΑΝ. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Αρχιγένεθλος ελληνική γλώσσα ».
Correction ,correct.
Γ.ΜΙΣΤΡΙΩΤΟΥ – » Ελληνική γραμματολογία Β’ », { σελ.514 }.
Υπόθεση τούτου του διαλόγου είναι η σωφροσύνη, στην οποία δίδονται διάφοροι ορισμοί.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγωγή : ΒΑΣ.ΤΣΑΦΑΡΑ }.
5.ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΘΕΣΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ. Στον διάλογον αυτόν ο Πλάτων δεν εξετάζει την σωφροσύνην από ηθικής απόψεως, αλλά από λογικής. Η έννοια της σωφροσύνης δεν είναι δυνατόν να αναλυθεί ,να μεταφρασθεί και να αποδοθεί στις ξένες γλώσσες διά μίας λέξεως.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγ. Γ. ΜΙΣΤΡΙΩΤΟΥ }.
Ο φιλόσοφος στον »Χαρμίδη », παρά πάσαν προσδοκίαν δεν εξετάζει την σωφροσύνην υπό ηθικήν, αλλά υπό λογικήν έποψιν.
Ι. ΘΕΩΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – » Φαίδρος », [ σελ.21-23 ].
Ό,τι ονόμαζαν οι αρχαίοι σωφροσύνη, δεν είναι άλλο από τον μετριασμό της ορμής, του πάθους, και γενικά της επιθυμίας από τη νοημοσύνη. Τούτο δημιουργεί και τον καθαρό ανθρωπισμό.
Β’ ΜΕΡΟΣ
Τί είναι σωφροσύνη ;
ΟΜΗΡΟΥ – » Οδύσσεια »,{ ψ,10-14 }.
Οι Θεοί μπορούν να παλαβώνουν τον πιο φρόνιμο, και πάλι φρόνιμο να κάνουνε τον σαλεμένο.
ΘΕΟΓΝΙΔΟΣ – »Ελεγείες»,{ στ. 378-380 }.
H σωφροσύνη είναι το αντίθετον της ύβρεως , διότι είναι αντίστοιχα αρετή και κακία του επιθυμητικού { βουλητικού }.Η φρόνησις είναι αρετή του Λογιστικού μέρους της ψυχής. Άρα <<.. είτε στη σωφροσύνη είτε στην ύβρη στρέψει ο νούς …>>
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ – » Ιφιγένεια η εν Αυλίδι »,{ στ.543-47 }. Στάσιμο Α’.
Καλότυχοι είναι οι άνθρωποι που τις χαρές της Αφροδίτης με μέτρο και συγκράτηση τις δοκιμάζουν.
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ – Βάκχαι », { στ.314 – 18 }.
Δεν θα αναγκάσει ο Διόνυσος να σωφρονούν οι γυναίκες στην Κύπριν [ Αφροδίτην ] , αλλά εκ φύσεως υπάρχει αυτό { το σωφρονείν [ η σωφροσύνη των γυναικών ] ενυπάρχει στα πάντα για πάντα }.Πρέπει να σκεφτείς ,ότι η γυναίκα η σώφρων, και όταν βακχεύει, δεν διαφθείρεται.
ΓΡ. ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗ – » Ερμηνευτικόν λεξικόν ».
Ευρ. ‘Βάκχαι’‘,[ στ.314-16 }. << Δεν είναι ο Διόνυσος εκείνος, που θ ̓ αναγκάσει τις γυναίκες να είναι σώφρονες ( αν δεν είναι ] ως προς την Κύπριν [= Αφροδίτη ,θεά του έρωτα ].
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ – » Πλούτος »,{ στ.563-4 }.
Αρετή του φτωχού είναι και η σωφροσύνη. Έργο δικό της είναι η ντροπή [ κοσμιότης ] έργο του πλούτου η αδικία .
ΑΡΙΣΤΟΦΑΝΟΥΣ – » Νεφέλαι», [ στ.961-2 }.
Στην αρχαία αγωγή των παιδιών διδάσκονταν τα δίκαια και η σωφροσύνη είχε αξία.
Τ.ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗ / Γ.ΑΚΟΚΑΛΙΔΗ – » Αριστοφάνη – Νεφέλες » .
Ο Σωκράτης διδάσκει στην »σχολή» του.
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ – » Απομνημονεύματα », { Α’. Κεφ. Ι ,16 }.
Ο Σωκράτης μιλούσε για τα ανθρώπινα πάντα εξετάζοντας τί είναι ευσεβές -ασεβές, τί δίκαιον- άδικον, τί σωφροσύνη -μανία…
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ – » Κύρου παιδεία »,{ Γ’.Ι }.
Επειδή η σωφροσύνη είναι ψυχική διάθεση [ πάθημα ] όπως η λύπη και η χαρά , δεν αποκτάται με την διδασκαλία και την άσκηση [ μάθημα ].
ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ – » Κύρου παιδεία »,{ Η’.Ι }.
Ξεχώριζε τη σεμνότητα [ αιδώ ] από την σωφροσύνη. Οι σεμνοί [ ντροπαλοί ] αποφεύγουν τις κακές πράξεις φανερά ,ενώ οι σώφρονες αποφεύγουν και τις κακές πράξεις και στα φανερά και στα κρυφά.
Tας θύρας κλείσατε ,τους οφθαλμούς ανοίξατε . Εκάς οι αμύητοι .
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ηθικά Ευδήμεια », III. { 1221 a } .
Η σωφροσύνη είναι το μέσον μεταξύ μίας υπερβολής [ ακολασία ] και μίας ελλείψεως [ αναισθησία ]
ΓΑΛΗΝΟΥ – » Περί των Ιπποκράτους και Πλάτωνος δογμάτων » ,{ Ζ’. 1-3 }.
Ο εγκέφαλος ,η καρδιά και το ήπαρ είναι οι αρχές των δυνάμεων οι οποίες μας διοικούν. Το ένα έχει εγκατασταθεί εντός του εγκεφάλου ,το δεύτερο εντός της καρδιάς και το τρίτο εντός του ήπατος .Ο Πλάτωνας παρομοιάζει το επιθυμητικόν μέρος [της ψυχής ] με θηρίο ποικιλόμορφο και πολυκέφαλο, το θυμοειδές με λέοντα και το λογιστικόν με άνθρωπο .
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ – » Ομηρικά προβλήματα », { 33.8 }.
Την ύβριν με τα πολλά κεφάλια, σαν την Λερναίαν Ύδραν, αποκεφάλισε.
ΚΛΑΣΣΙΚΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΑ – »Ο Προμηθέας ».
Ο Τιτάνας Προμηθέας πάσχει για την φιλανθρωπία του. Δεμένος στον Καύκασο κάθε μέρα ένας αετός του έτρωγε το συκώτι [ ήπαρ ] ,το οποίο ξαναμεγάλωνε την νύχτα κι ο αετός την άλλη μέρα το έτρωγε πάλι. Ως γνωστόν η» έδρα’‘ του Επιθυμητικού είναι το ήπαρ. Το ήπαρ είναι το μόνο από τα όργανα που αναπλάθονται στον άνθρωπο .Ποίες ήσαν αυτές οι επιθυμίες ,που τις κατέτρωγε καθημερινά ο αετός του Διός και βασάνιζαν τον Προμηθέα ;
ΣΩΦΡΩΝ και ΕΓΚΡΑΤΗΣ.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ -» Μεγάλα Ηθικά » [ Β’ ‘], { 1203 b }.
Ο σώφρων είναι και εγκρατής , αλλά ο εγκρατής δεν είναι και σώφρων.
ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΥ – » Ομηρικά προβλήματα », { 18,19 }.
Ο Πλάτων άντλησε από την πηγή των Ομηρικών επών τα άλογα μέρη ψυχής και το λογικόν ,τα οποία μετέφερε στους διαλόγους του.
J. de RIBERA – »Tityus [ Tιτυός ] », { 1632 }.
O υιός του Διός, γίγαντας Tιτυός βασανίζεται όπως ο Προμηθέας : δύο αετοί του τρώνε το ήπαρ { έδρα των επιθυμιών }.
AΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ηθικά Νικομάχεια », { Γ’.1117 b , 1118 a ,1118 b , 1119 a },{ ΣΤ’.1140 b }.
Σωφροσύνη ,ακολασία. Η σωφροσύνη έχει να κάνει με τις σωματικές ηδονές, αλλά όχι με όλες . Διότι όσοι χαίρονται με τα όσα βλέπουν με τα μάτια τους, όπως, για παράδειγμα, με τα χρώματα, τα σχήματα και τις ζωγραφιές, δεν χαρακτηρίζονται ούτε σώφρονες ούτε ακόλαστοι. Η σωφροσύνη και η ακολασία έχουν σχέση με εκείνες τις ηδονές που είναι κοινές στον άνθρωπο και στα ζώα και που κατά συνέπεια φαίνονται δουλικές και ζωώδεις. Αυτές είναι η αφή και η γεύση. Περισσότερο σχετίζεται με την ακολασία η πιο κοινή αίσθηση απ’ όλες : η αφή, και μάλιστα με την ηδονή που αυτή προκαλεί σε σχέση με ορισμένα σημεία του σώματος. Δίκαια θα μπορούσε να θεωρηθεί (η αφή) επονείδιστη, στον βαθμό που δεν προέρχεται από την ανθρώπινη, αλλά από τη ζωική μας υπόσταση. Το να απο λαμβάνει κανείς τέτοια πράγματα και να τα προτιμά πάνω απ’ όλα είναι ζωώδες.
AΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – »Περί αρετών και κακιών », { 1250 a -1251 a }.
Aκολασία -σωφροσύνη .
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Προβλήματα » [ 3 ] , { 2,3,7 }.
ΚΗ. Όσα περί σωφροσύνην και ακολασίαν , εγκράτειαν και ακρασίαν [ ασωτία ].
Οι άνθρωποι συγχέουν τον ακόλαστο με τον ακρατή, μολονότι είναι δύο διαφορετικοί χαρακτήρες, εφόσον ο ακρατής συνδέεται επίσης και με την οργή, τις τιμές και το κέρδος. Οι άσωτοι.
ΘΟΥΚΥΔΙΔΟΥ – » Ιστορίαι », { Α’.18 ,3 }.
Η αιδώς [ αίσθημα της τιμής ] συνδέεται στενά με την σωφροσύνη και η ευψυχία [ γενναιότητα ] με την αισχύνη [αίσθημα της ντροπής ].
Ι. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Εκλογαί αποφθέγματα υποθήκαι », { Γ’.V.}.Περί σωφροσύνης.
[45-49].ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ από την »Επιστολήν περί σωφροσύνης ».
Ι. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Εκλογαί αποφθέγματα υποθήκαι », { Γ’.V.}.Περί σωφροσύνης.
[9].ΙΑΜΒΛΙΧΟΥ από την »Επιστολήν προς Αρετήν περί σωφροσύνης ».
H πολύμορφη σωφροσύνη ρυθμίζει με αρμονική τάξη και συμμετρία το Λογιστικόν, το Θυμοειδές και το Επιθυμητικόν στο να εξουσιάζουν και να εξουσιάζονται.
Ι. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Ανθολόγιον », { Ε’ }. Περί σωφροσύνης.
[60].ΙΕΡΑΚΟΣ από το »Περί δικαιοσύνης». [86 ].Επικτήτου. [119].Ηρακλείτου.
Οι ποιητές την ονόμασαν σαοφροσύνη ,» σαώσαι ‘ λέγοντας το σώσαι. Η σωφροσύνη είναι φρουρός και σωτηρία της φρονήσεως ,όταν την αποκτήσει κανείς .
ΙΩ. ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Ανθολόγιον », { Γ’}. Περί φρονήσεως, [ 84 ]. ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ .
Μεγίστη αρετή το να είναι σώφρων κάποιος και η σοφία έγκειται στο να λέμε την αλήθεια και να ενεργούμε σύμφωνα με την ουσίαν των πραγμάτων ,αφού πρωτύτερα την κατανοήσουμε .Η φρόνηση είναι κοινή [ ξυνόν ] σε όλους τους ανθρώπους.
Ο.Ε. ΑΤΛΑΣ – » Απάνθισμα σοφίας ».
Σωφροσύνη ,σώφρων.
CICERONIS – » De Inventione » , { II. 164 }.
Τα μέρη της εγκράτειας [ Temperantia ] είναι η αυτοσυγκράτηση [ continentia ],η επιείκεια [ clementia ] και η μετριοφροσύνη [ modestia].
Γ’.ΜΕΡΟΣ.
Ο «ΧΑΡΜΙΔΗΣ» είναι ένας μικρός διάλογος του Πλάτωνος ,“περίεργος και δύσκολος” κατά τον Guthrie .Η σκηνογραφία του «Χαρμίδου» είναι από τις ωραιότερες των πλατωνικών συγγραμμάτων Ο Σωκράτης, απαντώντας στις ερωτήσεις των συνδιαλεγομένων εταίρων, αφ’ ενός αφηγείται σ’ αυτούς τις λεπτομέρειες της μάχης, στην οποίαν έπεσαν πολλοί Αθηναίοι ,αφ’ ετέρου ρωτάει να μάθει τα νέα των Αθηνών, ύστερα από την μεγάλη απουσία του, και μάλιστα αυτά που τον ενδιαφέρουν περισσότερο ,δηλαδή τα «περί φιλοσοφίας όπως έχοι τα νυν, περί τε των νέων, ει τινες εν αυτοίς διαφέ–ροντες η σοφία η κάλλει η αμφοτέροις εγγεγονότες είεν» ( δηλ. για την φιλοσοφία, σε ποια κατάσταση βρίσκεται αυτόν τον καιρό, και για τους νέους αν διακρίθηκε κάποιος ανάμεσά τους για την σοφία ή για το κάλλος ή και για τα δύο ].
Να θυμάσαι ,ότι είσαι υποκριτής σε δραματικόν έργον.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – »Χαρμίδης ».
Ο Κριτίας συστήνει τον συγγενή του ,τον όμορφον έφηβο Χαρμίδην ,ο οποίος ακριβώς την ώρα εκείνη προσέρχεται στην σωκρατικήν ομήγυρη και συγκεντρώνει τα βλέμματα του θαυμασμού μικρών και μεγάλων. Όμως ο Χαρμίδης υποφέρει από δυνατό πονοκέφαλο. Ευτυχώς ο Σωκράτης έχει κάποιο βότανο κατά της κεφαλαλγίας, που έχει φέρει μαζί του από την εκστρατεία. Αυτό όμως για να δράσει αποτελεσματικά, πρέπει να συνδυαστεί με ένα γήτεμα ( ξόρκι) , μίαν «επωδήν», επαδομένην προηγουμένως, πριν από την λήψη του φαρμάκου, στον πάσχοντα Η επωδή αυτή δεν είναι βέβαια τίποτα άλλο παρά ο μυθικός συμβολισμός της ψυχικής θεραπείας διά των καλών λόγων, η οποία πρέπει να προηγείται της θεραπείας του σώματος Και αυτή πάλι η σωματική θεραπεία πρέπει να είναι γενική και να μη εντοπίζεται μόνον στο μέρος του σώματος ,που νοσεί και πάσχει (156 Ε)
Συνίσταται λοιπόν η υγεία και η θεραπεία της ψυχής στην σωφροσύνην. Ο Κριτίας βεβαιώνει ότι ο Χαρμίδης υπερέχει των άλλων νέων όχι μόνον κατά το κάλλος του σώματος, αλλά και κατά την υγεία της ψυχής , την σωφροσύνην Εν τοιαύτη περιπτώσει, λέγει ο Σωκράτης, ο Χαρμίδης θα γνωρίζει άριστα τί είναι σωφροσύνη. Του ζητάει ,λοιπόν, απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα, που αποτελεί και το κύριο θέμα του διαλόγου.
ΤΑ ΞΟΡΚΙΑ.
ΝΕΩΤ.ΕΓΚΥΚΛ. ΛΕΞΙΚΟΝ του ‘ΗΛΙΟΥ’.
Επωδή, επωδός ,ξόρκι.
[ 70 ]. ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ & ΤΕΧΝΕΣ ,{ σελ.30-31 }. W. BRASHEAR :
«ΑΜΠΡΑ ΚΑΤΑΜΠΡΑ»: Στην ελληνορωμα’ι’κή Αίγυπτο . Ξόρκι για τον πονοκέφαλο.
Το αβρακαδάβρα (abracadabra) ή αμπρακατάμπρα είναι επίκληση που συναντάται σε πολλές γλώσσες παγκοσμίως. Στην αρχαιότητα πιστευόταν πως αυτή η περίεργη λέξη έχει μεγάλη δύναμη. Θεωρούσαν πως θεράπευε ασθένειες και προφύλαγε τους ανθρώπους από το κακό που μπορούσε να τους τύχει.
A. MANTEGNA – » Ο Θρίαμβος της Αρετής »,{ 1502 }.
Η Μινέρβα [ Αθηνά ] διώχνει τις Κακίες από τον Κήπο της Αρετής. Στον ουρανό μέσα σto σύννεφο διακρίνονται : Justice, Temperance and Fortitude { Δικαιοσύνη, Σωφροσύνη και Σθένος [ δύναμη ] }.
ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ .
O πλατωνικός διάλογος »Χαρμίδης » μπορεί να χωριστεί στα εξής μέρη : α) Διάλογος Σωκράτους και Χαρμίδη ( 159 b – 162 b ) β) Διάλογος Σωκράτους και Kριτία ( 162 c – 175 a ) γ] Συμπέρασμα ( 175 a – 176 d ).
Ο Χαρμίδης, απαντώντας στο ερώτημα για την ουσία της σωφροσύνης, λέγει ότι σωφροσύνη είναι »το πράττειν πάντα κοσμίως και ησύχως» .Αυτή η «ηρεμία » και στο βάδισμα και στις κινήσεις γενικά και στην ομιλία και σ’ όλες τις εκδηλώσεις του ανθρώπου είναι η σωφροσύνη. Αυτόν τον ορισμόν αποκρούει αμέσως ο Σωκράτης, αντιλέγοντας, ότι σ’ όλες τις ανθρώπινες ενέργειες εκτιμάται ακριβώς το αντίθετο της ησυχιότητας και της βραδύτητας, δηλαδή η ταχύτητα. Έτσι αποκλείεται το να θεωρείται η βραδύτητα ως σωφροσύνη. Μία νέα απόπειρα του Χαρμίδου να απαντήσει στο αρχικόν ερώτημα, παρουσιάζει ως κύριο γνώρισμα της σωφροσύνης την αιδώ. Η σωφροσύνη, λέγει ο Χαρμίδης, κάνει τον άνθρωπον »αισχυντηλόν» [ αιδήμονα ] .Όμως με έναν ομηρικό στίχο ανατρέπεται και η δεύτερη απόπειρα ορισμού. Η τρίτη απόπειρα του Χαρμίδου ,που ακολουθεί , αποδίδει έναν ορισμό της σωφροσύνης, που άκουσε από άλλον. Σύμφωνα με αυτόν , σωφροσύνη είναι το να μη πολυπραγμονεί κανείς, αλλά να κάνει ο καθένας το δικό του έργο «έκαστον τα εαυτού πράττειν» . Ενώ ο σωκρατικός έλεγχος αρχίζει να κλονίζει την υπόσταση κι αυτού του ορισμού , επεμβαίνει στην συζήτηση ο Κριτίας ,που συμφωνεί με τον Σωκράτη και προσθέτει νέον ορισμό ,ότι σωφροσύνη είναι το »γνώθι σαυτόν » κι έτσι ο διάλογος υψώνεται σε ανώτερον επίπεδο.
OΡΙΣMOI ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ :
Στον διάλογο γίνονται έξι προσπάθειες ορισμού της σωφροσύνης :
I }.Σωφροσύνη είναι »το πράττειν πάντα κοσμίως και ησύχως».
Ο Χαρμίδης απαντά λέγοντας πως σωφροσύνη είναι το να κάνει κανείς τα πάντα με κοσμιότητα και ησυχία , ένα είδος ηρεμίας και μέτρου σε όλα όσα κάνουμε. Ο Σωκράτης αντικρούει τον Χαρμίδη, λέγοντας πως η ησυχία, με την έννοια της βραδύτητας, δεν μπορεί να θεωρηθεί στοιχείο της σωφροσύνης, γιατί στις ανθρώπινες ενέργειες μεγάλη σημασία έχει συχνά η ταχύτητα.
ΗΣΥΧΙΟΤΗΣ.
Είναι ήσυχος , ο βραδύς ; Είναι κακόν η ησυχία και η κοσμιότητα ;
Ο Σωκράτης ταυτίζει την ησυχία με την βραδύτητα και την συγκρίνει με την ταχύτητα και το καλό , κάτι που δεν ισχύει. Άλλο βραδύτητα και ταχύτητα και άλλο η ησυχία. Η ηρεμία δεν είναι ούτε βραδύτητα ούτε ταχύτητα. Για την βραδύτητα και την ταχύτητα υπάρχουν ανάλογα και αντικρουόμενα γνωμικά [ γοργόν -βραδύ ] .Ο Χαρμίδης εδώ εννοεί την αυτοκυριαρχία ,ενώ ο Σωκράτης πλέκει μία σοφιστεία με μηδαμινή αποδεικτική ισχύ.
ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης ».
Ήσυχος, βραδύς ,ταχύς.
Ι.ΣΤΟΒΑΙΟΥ – » Ανθολόγιον »[ Γ’ ].Περί φρονήσεως.
79.Δημητρίου Φαληρέως αποφθέγματα των επτά σοφών.
ΘΕΟΓΝΙΔΟΣ – » Ελεγείες [Θεογνίδεια ] » , { στ. 335-6 , 401-2 }.
»Μηδέν άγαν [ σπεύδειν ] »= »Ποτέ πολύ [ μη βιάζεσαι ] ».
ΤΑΚΗ ΝΑΤΣΟΥΛΗ – » 3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις ».
»Σπεύδε βραδέως» = τρέξε αργά. Η φράση αποτελεί σχήμα οξύμωρον ,διότι εμπεριέχει και το σπεύδε και το βραδέως, δηλ. δύο αντίθετες έννοιες.
ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ – » Γνώμαι μονόστιχοι ».
ΣΤ.ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ / ΑΝ. ΧΑΤΗΡΑ – » Απάνθισμα σοφίας ».
ΧΑΡ.ΜΠΑΡΑΚΛΗ – » Γνωμικά και παροιμίες ». Βιασύνη.
ΣΤ.ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ / ΑΝ. ΧΑΤΗΡΑ – » Απάνθισμα σοφίας ».
Ταχύς , ταχύτης & φρόνηση.
ΑΝΘ. ΓΑΖΗ – » Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
» Κοσμίως και ησυχή ».
ΗΣΥΧΙΟΥ – » Λεξικόν ».
Ησυχία.
TH. GAISFORD S.T.P. – » Μέγα Ετυμολογικόν λεξικόν ».
Ήσυχος.
AN. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Ησυχία { < ηδύς }.
ΑΜΜΩΝΙΟΥ – » Λεξικόν ομοίων και διαφόρων λέξεων ».
Ησυχία [ σιωπή ] και ησυχία [ επιείκεια = μετριοπάθεια ].
ΙΙ}.Σωφροσύνη είναι η αιδώς.
Κατά το δεύτερον ορισμόν ο Χαρμίδης προσπαθεί να ξεπεράσει τα εξωτερικά γνωρίσματα [ συμπεριφορά ] και να φτάσει στα εσωτερικά ,δίνοντας στην σωφροσύνη την έννοια της σεμνότητας, της ντροπής [ αιδούς ]. Η αιδώς είναι κάτι το αγαθόν ,εφόσον ταυτίζεται με την σωφροσύνη ,αλλά και κάτι κακόν ,όπως μαρτυρεί και ο στίχος του Ομήρου. Η σωφροσύνη όμως είναι μόνο κάτι το αγαθόν ,άρα δεν μπορεί να ταυτίζεται με την αιδώ ,που άλλοτε είναι κάτι το αγαθόν και άλλοτε κάτι το κακόν.
Ο Σωκράτης αποκρούει τον ορισμό με έναν ομηρικό στίχο :
ΟΜΗΡΟΥ – » Οδύσσεια »,{ ρ,347 }
Η ντροπή [ αιδώς ] δεν ταιριάζει [ δεν είναι αγαθή ] σ’ άνδρα που βρίσκεται σε ανάγκη [ χρεία ].
H.LIDDELL & R.SCOTT – » Mέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Αιδώς .
ΑΜΜΩΝΙΟΥ – » Λεξικόν ομοίων και διαφόρων λέξεων ».
Αιδώς – αισχύνη.
Α. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Αιδούμαι, αιδώς, αισχύνη.
Αίσχος { < αιδχος < αιδώς } : αισχύνη, ατιμία // δυσμορφία, ασχημία, είτε του πνεύματος, είτε του σώματος. Διαφέρει δε η αιδώς [ εντροπή ] από το αίσχος.
ΕΙΝΑΙ ΑΓΑΘΟΝ ή ΚΑΚΟΝ Η ΑΙΔΩΣ ;
ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ – » Ιππόλυτος », { στ. 377- 387 }.{ Εισαγωγή , απόδοση , σχόλια Κ.ΚΟΝΤΟΥ }.
Η αμφισημία της αιδούς.
Η κακή αιδώς [ ντροπή] ,δηλώνει αναποφασιστικότητα, δισταγμό , αδυναμία [ δειλία ] ένα είδος φόβου να ακολου-θήσει η ψυχή [ να πράξει κάτι ] το αγαθόν. Η αγαθή αιδώς [ ντροπή ], η αιδημοσύνη που συγκρατεί , εμποδίζει την ψυχή να ακολουθήσει [ να πράξει κάτι ] το κακό. Κάτι σαν το »σωκρατικόν δαιμόνιον ‘.Έτσι η πρώτη αιδώς καταστρέ-φει , η δεύτερη σώζει. { σ.σ. το »σωκρατικόν δαιμόνιον» δεν έλεγε ποτέ στον Σωκράτη τί πρέπει να πράξει ,αλλά τί δεν πρέπει. Ειδάλλως ο άνθρωπος θα κατέληγε μαριονέτα , έρμαιο κάποιων εντολών και όχι πρόσωπο με ελευθερία βουλήσεως }.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ : Αιτίες και αφορμές για την τραγωδία , [ σελ.15 }.
ΔΙΣΣΟΙ ΛΟΓΟΙ.
Δισσός / [Αττ.] διττός / [ Ιων.] διξός, -ή, -όν ( < δις ) : δύο ειδών, διπλός ,[ πληθ.] δύο ,[ μεταφ.] , διπλός, αμφίβολος, ασαφής, αμφιλεγόμενος . Στους ‘ δισσούς λόγους ‘ { μία σειρά σοφιστικών κειμένων σε δωρική διάλεκτο } υποστηρίζεται ,ότι για κάθε ζήτημα υπάρχουν [ τουλάχιστον δύο ] διαφορετικές απόψεις ,τις οποίες οι μαθητές πρέπει να ερευνήσουν με σκοπό την εξάσκηση στην επιχειρηματολογία.
ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ – » Δισσοί λόγοι », { σελ.167-173 }.
ΑΓΑΘΟΝ – ΚΑΚΟΝ.
ΙΙΙ}.Σωφροσύνη είναι » το τα εαυτού πράττειν».
Την τρίτη προσπάθεια του Χαρμίδη να ορίσει τη σωφροσύνη ως το αντίθετο της πολυπραγμοσύνης («έκαστον το τα εαυτού πράττειν»), ο Σωκράτης επίσης την ανασκευάζει ,ώσπου μπαίνει στη μέση ο Κριτίας, που διακρίνει το »πράτ–τειν» από το »ποιείν » και ισχυρίζεται ότι το »πράττειν» δεν αποτελεί ποτέ όνειδος [ εδώ αναφέρει προς επίρρωση ;;; και έναν στίχο από το »Έργα και ημέραι » του Ησιόδου ] και ότι σώφρων και αγαθοεργός είναι εκείνος που πράττει τα πράγματα που του είναι οικεία. Ο Σωκράτης παρατηρεί , ότι το πράττειν το αγαθόν προϋποθέτει τη γνώση του αγαθού. Άρα, η σωφροσύνη είναι κάποια γνώση.
ΗΣΙΟΔΟΥ – » Έργα και ημέραι », { στ.311 }.[ αποδ. ΣΤ.ΓΚΙΡΓΚΕΝΗ ].
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης », { …. }, [ σημ. ΚΑΚΤΟΥ ].
Mία παρερμηνείας [ σοφιστεία ] από την πλευρά του Κριτία ,ο οποίος παραφράζει τον στίχο του Ησιόδου.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Ηθικά Νικομάχεια », { Ζ’.VIII. [ 1141 b- 1142 a }.{ αποδ. Δ.ΛΥΠΟΥΡΛΗ }.
Πολυπράγμονες είναι οι πολιτικοί ,{ δηλ. μη φρόνιμοι ,επειδή ασχολούνται με πολλά και είναι δοκησίσοφοι ] ,ενώ ο τω αυτώ ειδέναι [ = αυτός που γνωρίζει αυτά που τον αφορούν ,το συμφέρον του ] είναι φρόνιμος.
Tας θύρας κλείσατε ,τους οφθαλμούς ανοίξατε . Εκάς οι αμύητοι .
Ποία πράγματα »είναι στο χέρι μας» και ποία »δεν είναι στο χέρι μας» ;
ΕΠΙΚΤΗΤΟY – » Εγχειρίδιον » , { 1 }.
Από τα υπάρχοντα πράγματα ,άλλα είναι » εφ’ημίν » { βρίσκονται στην εξουσία μας , εξαρτώνται από μας ] και άλλα είναι »ουκ εφ’ημίν » { δεν βρίσκονται υπό τον έλεγχό μας ,δεν εξαρτώνται από μας }. Τα »εφ’ημίν » είναι φύσει ελεύθερα ,ακώλυτα και ανεμπόδιστα. Τα »ουκ εφ’ημίν » είναι ασθενή ,υποδουλωμένα ,υποκείμενα σε εμπόδια ,αλλότρια [ ξένα]. Αν θεωρήσεις τα φύσει υποδουλωμένα ως ελεύθερα και τα αλλότρια ως δικά σου ,θα πέσεις σε εμπόδια , σε θλίψεις και ταραχές.
ΤΑ »ΕΦ’ ΗΜΙΝ » ΚΑΙ ΤΑ »ΟΥΚ ΕΦ’ ΗΜΙΝ » .
Εκ των πραγμάτων άλλα μεν είναι »εφ’ ημίν», και άλλα »ουκ εφ’ ημίν». »Εφ’ ημίν» είναι η υπόληψις ( δηλ. η εντύπωση, η γνώμη που σχηματίζουμε για τα πράγματα ), η ορμή ( δηλ. η παρόρμηση, η κίνηση της ψυχής μας προς κάποιο στόχο ή σκοπό ), η όρεξις ( δηλ. η φυσική επιθυμία για κάτι που θέλουμε ), η έκκλισις ( δηλ. η παρέκκλιση, η αποστροφή προς κάτι που δεν θέλουμε ) και μ’ έναν λόγο, όσα είναι δικά μας έργα. ‘»Ουκ εφ’ ημίν» είναι το σώμα ( δηλ. η σωματική διάπλαση και γενικώς τα σωματικά χαρακτηριστικά ), η κτήσις ( δηλ. τα υλικά αποκτήματα), οι δόξες (δηλ. οι γνώ-μες που σχηματίζουν οι πολλοί ), οι αρχές ( δηλ. οι θέσεις εξουσίας ) και μ’ έναν λόγο, όσα δεν είναι δικά μας έργα.
ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ – » Διατριβαί », {Α’. α . 1-18 }.
α. Περί των » εφ’ ημίν » και των »ουκ εφ’ ημίν».
Οι θεοί έκαναν να εξαρτάται από μας μόνο το πιο σημαντικό απ’ όλα κι αυτό που κυριαρχεί πάνω στα άλλα, δηλαδή η ορθή χρήση των εντυπώσεων, ενώ τα άλλα να μην εξαρτώνται από μας. Η λογική ικανότητα εξετάζει τον εαυτό της και όλα τα άλλα.
ΠΡΑΤΤΕΙΝ – ΠΟΙΕΙΝ – ΕΡΓΑΖΕΣΘΑΙ.
H.LIDDELL & R. SCOTT – » Μέγα λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Πράσσω / πρήσσω / πράττω : Η ρίζα είναι πιθανώς η ίδια με του περάω [ περνάω ].Η πρώτη σημασία φαίνεται ότι ήταν η του περάν, διέρχεσθαι. Eυ πράττω : [ κυρ.] καλώς πράττω ,ενεργώ σωστά // άρα διάκειμαι καλώς ,ευτυχώ. Συνεπώς η ευτυχία έχει άμεση σχέση με τις ορθές [ευ] πράξεις ενός ανθρώπου.Κακώς πράττω : κάνω κάτι εσφαλμένα, ενεργώ κακώς // διάκειμαι κακώς ,δυστυχώ.
H.LIDDELL & R. SCOTT – Επιτομή του Μεγάλου λεξικού της Ελληνικής γλώσσας ».
Ποιέω-ώ . Έχει δύο γενικές σημασίες : κατασκευάζω και πράττω.
ΑΝ. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – »Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Πράσσω / πρήσσω / πράττω .
Η πρώτη σημασία του πράττω είναι δια-περώ, διέρχομαι θάλασσα. Η πράξις για τον Έλληνα είναι πρωτίστως θαλασσινή . ‘Όπως και η πράσις [=πώλησις ] . Πιπράσκω = πωλώ, πρβλ. «πρατήριον «. Γι αυτό πράσις σημαίνει και πράξις .
Ποίησις / Πόησις.
Είναι η δημιουργία ,που αντλεί αυτομάτως από τις «ρίζες«, από αυτήν την ίδια την πηγή της ζωής, τον Θεόν.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Συμπόσιον », { 205 b}.{ απόδ. IΩ.ΣΥΚΟΥΤΡΗ }.
Ποίησις είναι κάτι γενικόν. »Κάθε αιτία μεταβάσεως οιουδήποτε πράγματος από την ανυπαρξία στην ύπαρξη, είναι ποίησις». { ποίησις ,εκ του μη όντος εις το ον }.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Σοφιστής » ,{ 265 b , 219 b }.[ αποδ. ΔΗΜ.ΓΛΗΝΟΥ ].
Ποιητική είναι κάθε δύναμη ,που γίνεται αιτία ν’ αρχίσουν να υπάρχουν -από μια στιγμή κι έπειτα -πράγματα , που πριν δεν υπήρχαν .
ΕΡΓΟΝ -ΕΡΓΑΖΟΜΑΙ.
Σ.ΔΩΡΙΚΟΥ & Κ.Χ»ΓΙΑΝΝΑΚΗ – » Το δίγαμμα F ».
[ F ] έργον.
H.LIDDELL & R. SCOTT – Επιτομή του Μεγάλου λεξικού της Ελληνικής γλώσσας ».
Εργάζομαι < έργον < Fεργον [ Γερμ. Werk ].
ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΥ ΣΟΦΙΣΤΟΥ – » Λεξικόν κατά στοιχείων Ιλιάδος και Οδυσσείας ».
Έργω > έργον [ με ψιλή ] = γεωργικόν έργον . Έρδω = α]. θύω β]. πράσσω.
ΗΣΥΧΙΟΥ – » Λεξικόν ».
Έργω, έρδω.
Α. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Γεωργία ,γεώργημα ,έργον.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Μεγάλα Ηθικά Α’ », { 1197 a }.
ΠΟΙΗΣΙΣ { ποιητικόν } – ΠΡΑΞΙΣ { πρακτικόν }.
IV }.Σωφροσύνη είναι »η των αγαθών πράξις».
Στην τέταρτη προσπάθεια ορισμού της σωφροσύνης ο Κριτίας κατόπιν πιέσεως του Σωκράτους δίνει σαφέστερον ορισμό : αυτός που αγαθά [ποιεί] κατασκευάζει [ αγαθοποιός = ευεργετικός ] κι όχι κακά τον θεωρώ σώφρονα ,κι εκείνον που κακά [ ποιεί ] κατασκευάζει [ κακοποιός= επιβλαβής ] κι όχι αγαθά δεν τον θεωρώ σώφρονα.
Ο Σωκράτης ελέγχει τον ορισμόν αυτόν και αποδεικνύει με τα παραδείγματα του ιατρού και άλλων δημιουργών ,ότι » μερικές φορές είτε ωφέλιμον είτε βλαβερόν έκανε ,π.χ. ο ιατρός , δεν ξέρει τί έκανε .Έτσι μερικές φορές που ο ιατρός έκανε ωφέλιμες θεραπείες ενήργησε με σωφροσύνη και είναι σώφρων ,αγνοεί ότι είναι σώφρων. Ο Κριτίας εδώ περι-έπεσε σε αντίφαση ,διότι πιο πριν είπε ,ότι οι σωφρονούντες δεν αγνοούν ,ότι σωφρονούν. Από την συζήτηση όμως δείχθηκε το αντίθετο ,δηλαδή ότι αγνοούν .Όμως είναι δυνατόν ,να αγνοεί ο σώφρων ,ότι είναι σώφρων και παρ’ όλα αυτά να πράττει με σωφροσύνη ;
V }.Σωφροσύνη είναι το »γιγνώσκειν αυτόν εαυτόν » .
Στην πέμπτη προσπάθεια ορισμού ,ο Κριτίας αποσύρει τον προηγούμενον ορισμό και δίνει νέον ,δηλαδή σωφροσύνη είναι το »γιγνώσκειν εαυτόν » ,διότι αντίθετα από τις άλλες γνώσεις, η σωφροσύνη είναι γνώση του εαυτού της, των άλλων γνώσεων και της αγνοίας { δηλ. αυτογνωσία = γνώση του τι γνωρίζουμε και τι δεν γνωρίζουμε }.Ο Σωκράτης παρατηρεί σ’ αυτά, ότι αυτός που πράττει το αγαθόν δεν γίνεται να μην γνωρίζει ακριβώς το πράττειν το αγαθόν .Έτσι το σωφρονείν, σύμφωνα με τα παραπάνω ,προϋποθέτει την γνώση του αγαθού .Άρα η σωφροσύνη είναι κάποια γνώση [ επιστήμη ] .Συμφωνώντας με αυτά ο Κριτίας, δέχεται ότι όντως σωφροσύνη είναι το «γιγνώσκειν εαυτόν», το να γνωρίζει κανείς τον εαυτόν του, η αυτογνωσία .Η σωφροσύνη, σύμφωνα με τον Κριτία, είναι μία γνώση, μία »επιστήμη του εαυτού της και των άλλων επιστημών» και μάλιστα όχι μόνον αυτών, αλλά και της »ανεπιστημοσύνης», δηλαδή της αμαθείας και αγνοίας.
Ασφαλώς πρόκειται περί αυθαίρετης ερμηνείας του Κριτία . Διότι δεν προκύπτει από κάποια φιλολογική απόδειξη ,ότι το περίφημο γνωμικό »Γνώθι σαυτόν » είναι ταυτόσημο με το » Σωφρόνει » και ότι είναι χαιρετισμός του Θεού προς τους εισερχομένους στο ναό του Απόλλωνος στους Δελφούς. Άλλο ένα σοφιστικό τέχνασμα στον διάλογο από την πλευρά τώρα του Κριτία. Ότι το Δελφικόν ΕΙ σημαίνει » γνώθι σαυτόν » και ταυτίζεται με το »χαίρε», είναι μία υπόθεση του Αμμωνίου στο » Περί του ΕΙ του εν Δελφοίς » [ Πλουτάρχου ] και όχι απόδειξη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης » , { σχόλ. Γ. ΜΥΣΤΡΙΩΤΗ }.
ΕΙ = έτσι ο Θεός προσαγορεύει τους εισερχομένους [ σοφιστική ερμηνεία του Κριτία ].
‘‘ΕΙ» και » ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ».
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΥ – » Περί του ΕΙ του εν Δελφοίς », { 17 }, [ αποδ. Β.ΜΟΣΧΟΒΗ ].
Το δελφικόν ΕΙ σημαίνει » γνώθι σαυτόν » και ταυτίζεται με το »χαίρε».
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Θεαίτητος », { 210 c },[ απόδ.ΚΑΚΤΟΥ ].
Με σωφροσύνη συμπεριφέρεται αυτός που »δεν πιστεύει ,ότι γνωρίζει αυτά που δεν γνωρίζει ».
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Τίμαιος », { 72 a }, [ απόδ. Π.ΓΡΑΤΣΙΑΤΟΥ ].
Από παλιά λέγεται και ορθώς [ ευ ] ,ότι αρμόζει μόνο στον σώφρονα [ να ονομάζεται έτσι ] το να πράττει και να γνωρίζει και τον εαυτόν του και όσα πράγματα ,που αφορούν τον εαυτόν του, συμβαίνουν γύρω του .
W.K.C. GUTHRIE – » Σωκράτης », { σελ. 207-210 }.
Πώς γνωρίζει κανείς τον εαυτόν του ;
Αναλυτικά για την αυτογνωσία στο : » ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ { Nosce te ipsum }.
VI ].Σωφροσύνη είναι »επιστήμη εαυτής και των άλλων επιστημών ».
1].Είναι δυνατή η »επιστήμη επιστημών και ανεπιστημοσύνης» ; 2]. H επιστήμη [ γνώση ] αυτή έχει κάποια αξία ως παράγοντας καθοδηγητικός στον βίον μας ; 3] Μαθαίνει ευκολότερα όποιος την κατέχει ;
»Η σωφροσύνη είναι γνώσις της τε γνώσεως και της αγνοίας». Επομένως μόνος ο σώφρων είναι σε θέση να γνωρίσει μεν καλά τον εαυτόν του, να εξετάσει τι λογής είναι ο ίδιος και να διακρίνει τί γνωρίζει και τί δεν γνωρίζει ,ομοίως δε να εξετάσει εκτός απ’ τον εαυτόν του τα ίδια πράγματα και στους άλλους ανθρώπους. α}. Είναι ορθός ο νέος αυτός ορισμός της σωφροσύνης, ότι σωφροσύνη είναι το »γνώναι εαυτόν και τους άλλους »όσον αφορά την γνώση και την άγνοιά τους ; β}.Ποια η ωφέλεια από την σωφροσύνη ,που νοείται κατ’ αυτόν τον τρόπον ;
Όσον αφορά την ορθότητα του παραπάνω ορισμού της σωφροσύνης ως αυτογνωσίας, ως επιστήμης του εαυτού της , ο Σωκράτης έχει επιφυλάξεις. Όλες οι ψυχικές λειτουργίες , είτε αισθήματα είναι, είτε συναισθήματα, είτε βουλήσεις και επιθυμίες, έχουν, λέγει, ως αντικείμενον όχι τον εαυτόν τους , αλλά κάτι άλλο. Η όραση λ. χ. έχει ως αντικείμενό της όχι την όραση͵ αλλά τα χρώματα, η ακοή τις φωνές και όχι τις ακοές, ο έρωτας το καλό και όχι τον έρωτα και ούτω καθεξής. Πώς λοιπόν είναι δυνατόν η σωφροσύνη, η οποία είναι κι αυτή λειτουργία της ψυχής , να είναι επιστήμη του εαυτού της ;
TA ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης » .{ σχόλια Γ.ΜΥΣΤΡΙΩΤΗ }.
[166 e ]. Από τον ορισμόν » η σωφροσύνη είναι » γνώσις εαυτού » στον ορισμόν » η σωφροσύνη είναι επιστήμη εαυτής και των άλλων επιστημών ». Ο τελευταίος είναι νέος ορισμός ;
[ 167 e ]. Ο φιλόσοφος δεν πιστεύει ,ότι υπάρχει επιστήμη ,η οποία γνωρίζει ,όσα γνωρίζει και όσα δεν γνωρίζει. Αλλά και αν ήταν δυνατόν να υπάρχει ,δεν θα είναι ωφέλιμη. Διότι δεν είναι δυνατόν το υποκείμενον να έχει τον εαυτόν του ως αντικείμενον.
[ 169 e – 170 a ]. Το »τούτο »είναι το »ειδέναι α τε οίδεν και α μη» ενώ το ‘‘εκείνο »είναι »το αυτόν εαυτόν γιγνώσκειν». Το συγκεκριμένο χωρίο παρουσιάζει αυξημένη δυσκολία. Όπως φαίνεται από τα επόμενα, ο Σωκράτης εννοεί μάλλον πως το να γνωρίζει κανείς τι γνωρίζει και τι αγνοεί δεν μπορεί να είναι το ίδιο με το να γνωρίζει ότι γνωρίζει ή ότι αγνοεί.
[ 170 d ].Ο σώφρων που έχει την »επιστήμη των επιστημών» γνωρίζει μόνον ,»ότι οίδε και ότι ουκ οίδε» και όχι »όσα οίδε και όσα ουκ οίδεν»’. Και είναι διαφορετικό »να γνωρίζει κάποιος ό,τι γνωρίζει» από το »να γνωρίζει ότι γνωρίζει ».
[ 171 e -172 a ]. Οι άνθρωποι που πράττουν ορθώς [ ευ ] ,αφού αφαιρεθεί η αμαρτία [ σφάλμα] και ηγεμονεύσει η ορθότητα ,επιδιώκουν την ευδαιμονία
Το ευ πράττειν έχει διπλή σημασία : α]. είμαι ευδαίμων και β]. ορθώς πράττω. Εάν το ευ πράττω ερμηνευτεί ως ευτυχώ ,αναγκαστικά θα δεχθούμε ,ότι ο Σωκράτης σοφιστεύεται ,όπως υποστηρίζει ο Heindorf και άλλοι .
Ο Σωκράτης δεν σοφιστεύεται χρησιμοποιώντας απατηλούς συλλογισμούς .Αιτία της ευδαιμονίας και της μακαριότητας θεωρεί την ορθή πράξη [ ευ πράττειν ] .Άρα μόνον οι »ορθώς πράττοντες » μπορεί να είναι ευδαίμονες. Έτσι η ευδαιμονία στηρίζεται στην ευπραγία , η οποία διαφέρει από την ευτυχία.
Εκείνο που θηρεύεται δια της σωφροσύνης είναι ιδεώδες ανεκπλήρωτον. Παρέχει μόνον ελλιπή ωφέλεια σε όποιον την κατέχει.
[ 172 d ].Η σωφροσύνη είναι επιστήμη [ γνώση ] του αγαθού και του κακού και ως τέτοια κάνει τους ανθρώπους ευδαίμονες.
Συνεπώς η ωφελιμότητα της σωφροσύνης ,όπως έχει οριστεί [ ως επιστήμης της επιστήμης ], καθίσταται προβλη-ματική, διότι ωφέλιμο για την ευδαιμονία του βίου θα ήταν , αν η σωφροσύνη δεν αρκούνταν στο να διαπιστώνει απλώς την γνώση, αλλά αν μας έλεγε τι είναι γνωστό και τι δεν είναι . ̓Αλλά κι αν υποτεθεί ,ότι η επιστήμη του εαυτού της , επιστήμη της επιστήμης (όπως ορίστηκε η σωφροσύνη), είναι όχι απλώς η διαπίστωση και συνείδηση του γεγονότος της γνώσεως , αλλά και η γνώση του εκάστοτε περιεχομένου αυτής, πάλι η σωφροσύνη, που νοείται έτσι, δεν θα μας έκανε ευδαίμονες.
[174 d-e ]. Δεν μας εξασφαλίζει την ευπραγία και την ευδαιμονία »το ζην κατ ‘ επιστήμην » ούτε » το ζην κατά τας υποδείξεις » όλων των επί μέρους επιστημών ( γνώσεων ), αλλά »το ζην κατά τας υποδείξεις μίας μόνον επιστήμης» , της επιστήμης ( της γνώσεως ) του αγαθού και του κακού.
[ 175 a ,d -e ]. Η σωφροσύνη ,όπως ορίστηκε , «ουδεμίας ωφελίας δημιουργός» είναι. Άρα ανωφελής !
Ο Σωκράτης, με μια σειρά συλλογισμών και παραδειγμάτων, αποδείχνει ότι τέτοια γνώση είναι αδύνατη, ότι μια ψυχική λειτουργία όπως η σωφροσύνη δεν μπορεί να έχει σαν αντικείμενο τον εαυτό της, ότι, κι αν ακόμη ήταν δυνατή, θα ήταν ανώφελη. Μόνο μια γνώση μπορεί είναι ωφέλιμη για μας , η γνώση του αγαθού και του κακού. Διότι μόνο με αυτή την γνώση μπορούμε να εξασφαλίσουμε ευπραγία και ευδαιμονία. Άρα η σωφροσύνη δεν είναι ωφέλιμη για τον άνθρωπο ,ούτε μεγάλο αγαθόν ,πράγμα που είναι άτοπον .
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης » , { Eισαγ. Γ. ΜΥΣΤΡΙΩΤΟΥ , σελ. 22 } .
ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΤΗΣ ΣΩΦΡΟΣΥΝΗΣ.
Στους διάφορους ορισμού ,τους οποίους δίνουν οι συνομιλητές για την σωφροσύνη, παρατηρείται μια βαθμιαία πρόοδος ,που εκφράζεται ως εξής : 1. σωφροσύνη είναι η ψυχική υγεία 2 . σωφροσύνη είναι η κοσμιότητα και η ησυχιότητα 3. σωφροσύνη είναι η αιδώς 4.σωφροσύνη είναι »τα εαυτού πράττειν» [ δηλ. »το πράττειν το αγαθόν» ] 5. η σωφροσύνη είναι »’επιστήμη επιστήμης» 6. σωφροσύνη είναι »η μετά αυτοσυνειδησίας επιστήμη του αγαθού».
ΣΥΜΠΈΡΑΣΜΑ ΑΠΟΡΗΤΙΚΌΝ .
Η απορητική κατακλείδα του διαλόγου, συνηθισμένη στα πρώτα έργα του Πλάτωνος, συνοψίζεται στην τελική διαπίστωση του Σωκράτους, κατά την οποία » δεν μπορούμε να βρούμε ποια είναι η ουσία εκείνου που ο νομοθέτης των λέξεων { ονοματοθέτης, «ονοματουργός } έδωσε το όνομα σωφροσύνη. Μια παραδοχή ήττας από τον Σωκράτη ,εφόσον η συζήτηση δεν κατέληξε σε θετικό συμπέρασμα, εξ αιτίας του λανθασμένου τρόπου έρευνας . Ο Σωκράτης κατηγορεί τον εαυτό του σαν κακό ερευνητή, αφού δεν παραδέχεται, ως σωστό και αληθές ,το συμπέρασμα της έρευνας αυτής ,δηλ .ότι η σωφροσύνη ,ως γνώση του ότι γνωρίζει κάποιος ,όσα γνωρίζει είναι ανώφελη.
(175b-176d). Είναι αδύνατον κάποιος να γνωρίζει κάπως κάτι ,που αγνοεί τελείως, διότι έτσι οδηγείται στον παραλογισμό.
[ 176 a ]. H σωφροσύνη είναι μεγάλο αγαθό .
Η έρευνα της σωφροσύνης εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της έρευνας του αγαθού στο σύνολό του, της αρετής σαν γενικότερου προβλήματος. Η γνώση του αγαθού είναι η καλλίτερη «επωδή» (το καλλίτερο «ξόρκι»), που ζητάει στο τέλος του διαλόγου ο Χαρμίδης από τον Σωκράτη να του κάνει, εξ αφορμής εκείνου του πονοκεφάλου, όχι μόνο για τώρα, αλλά για όσον καιρό θα ήταν αναγκαία για την όλη ψυχική θεραπεία του. Το ότι ο Χαρμίδης είναι σώφρων και επιθυμεί να ακολουθήσει την διδασκαλία του Σωκράτη, αυτός είναι ο αισιόδοξος τόνος με τον οποίο τελειώνει ο διάλογος.
Bernard van Orley / Pieter van Aelst – »Prudence, from Los Honores »,{ 1525-32 }.
» ΝΗ ΤΟΝ ΚΥΝΑ »
Στον διάλογο »Χαρμίδης » , ο Σωκράτης ορκίζεται στον …. κύνα . Παράξενο και αινιγματικό .Είναι δυνατόν να ορκίζεται κάποιος σαν τον Σωκράτη στον …σκύλο ; Μήπως κάτι άλλο είναι αυτός ο »σκύλος» , και όχι σκύλος ;
Ο Σωκράτης ,εκτός από τον »Χαρμίδη »,ορκίζεται στον κύνα στα εξής έργα : »Απολογία» [ 22 a ] , »Γοργίας» [ 466 c ], »Πολιτεία »[ Γ’.399 c ] και »Ιππίας μείζων» [ 287 e ].Άρα δεν είναι ένας τυχαίος αυτός ο όρκος. Γιατί όμως χρησιμο-ποιούσε ο Σωκράτης αυτό το όνομα ; Ντρεπόταν να ονομάσει τον θεό Δία ; Ήταν ένα και το αυτό Ζευς , Κύων και τα χρησιμοποιούσε εναλλάξ ή κατά το δοκούν ; Ποίος είναι αυτός ο Κύων ;
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Γοργίας », { 461 b ,466 c , 482 b }.
Ο Σωκράτης ορκίζεται στον Κύνα ,που ήταν Θεός των Αιγυπτίων [ Σώθις ].Γιατί ορκίζεται σε έναν ξένο θεό ; Εισάγει »καινά δαιμόνια» στην πόλη;
ΗΣΙΟΔΟΥ – » Έργα και ημέραι » , { στ.609-617: }.
Ο Ησίοδος συμβουλεύει τον αδελφό του Πέρση ,πότε να κόψει σταφύλια ,σύμφωνα με τον καιρό.
ΛΟΥΚΙΑΝΟΥ – » Αληθής ιστορία »,{ Α’.16 }.
Σείριος κύων.
Το όνομα του πιο όμορφου χειμωνιάτικου αστερισμού, είναι του κυνηγού Ωρίωνα, του λαμπρότερου αστέρα του ουρανού του α του Μεγάλου Σκύλου [ CANIS MAJOR ] του γνωστού ως Σείριου. Ο Σείριος στην ελληνική μυθολογία είναι το σκυλί [ κύων ] του Γίγαντα Ωρίωνα.
ΗΣΥΧΙΟΥ – » Λεξικόν ».
Σείριος = ο κύων και ο ήλιος.
H .LIDDEL & R .SCOTT – » Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης ».
Σείριος .Κύων.
ΙΩ. ΣΤΑΜΑΤΑΚΟΥ – » Λεξικόν της αρχαίας ελληνικής γλώσσης ».
Σείριος ,σειρός.
ΑΝ. ΤΖΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ – » Ο εν τη λέξει Λόγος ».
Σείριος = αστέρι του κυνός.
ΠΟΡΦΥΡΙΟΥ – » Περί του εν Οδυσσεία των νυμφών άντρον », { 24 }.
Ο Σείριος ήταν γνωστός στους αρχαίους Αιγύπτιους ως Σοπντέτ ( στα ελληνικά Σώθις ), μια θεοποιημένη μορφή αστεριού, που καταγράφεται στα παλαιότερα αστρονομικά αρχεία. Σώθις : οι Έλληνες ονομάζουν έτσι το άστρο του Κυνός, που είναι κοντά στον Καρκίνο.
Χάλκινο νόμισμα [ πίσω πλευρά ] του Αντωνίνου του Ευσεβούς ( ~ 138-161 μ.Χ. ). Η Ίσις -Σώθις καθήμενη πάνω στον Σείριον.
AΡΑΤΟΥ – » Φαινόμενα και Διοσημεία », { σελ.213- 14 }.
ΣΤ. Ι. ΑΥΓΟΛΟΥΠΗ -»Προλεγόμενα -Εισαγωγή στην αστρονομία» . 6.ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΚΥΛΟΣ . Το πιο λαμπρό αστέρι της ουράνιας σφαίρας είναι ο Σείριος, που το όνομά του σημαίνει σπινθηροβόλος.
ΝΕΩΤ. ΕΓΚΥΚΛ. ΛΕΞΙΚΟΝ του ‘ΗΛΙΟΥ ‘ – » Το σύμπαν ».
Κ.Σ.ΧΑΣΑΠΗ : Oι αστερισμοί.[ 47 ] .Σείριος.
ΟΙ ΔΥΟ ΠΥΛΕΣ.
Σε ποίες Πύλες ονείρων αναφέρεται ο Σωκράτης ; Μήπως στις »Πύλες του ανεξήγητου » με τον αείμνηστο Κ. Χαρδα-βέλα ; Ασφαλώς όχι . Τα όνειρα στην αρχαιότητα έρχονταν από δύο Πύλες : την Κεράτινη και την Ελεφάντινη.
ΟΜΗΡΟΥ – » Οδύσσεια », { τ ‘, στ. 559 – 567 }.
Ξένε ,τα όνειρα αμήχανα [ ανεξήγητα ] και ακριτόμυθα [ δυσερμήνευτα ] μας έρχονται ,όμως δεν βγαίνουν όλα αληθινά στον άνθρωπο. Τα όνειρα έχουν δυο πύλες , η μια είναι από κέρατο, η άλλη είναι από ελεφαντόδοντο φτιαγμένη:
ΚΩΝ. ΚΟΝΤΟΓΟΝΗ – » Η Ελληνική Μυθολογία » .[ σελ. 176 ].
Ύπνος . Οι δυο πύλες των Ονείρων { Όμηρος }.
Οι δε Πύλες ,από τις οποίες συνηθίζουν να έρχονται τα όνειρα [ οι Όνειροι ] στους ανθρώπους ,είναι, σύμφωνα με τον Όμηρο, δύο : η μεν είναι κατασκευασμένη από κέρατα ,η δε είναι κατασκευασμένη από ελεφαντοστούν ‘ και αυτά [ τα όνειρα] μεν που έρχονται από την ελεφάντινη πύλη ,εξαπατούν αυτούς που τα βλέπουν, και είναι ψεύτικα ‘τα δε [ όνει-ρα ] που έρχονται από την κεράτινη πύλη ,εκείνα είναι αληθινά και προσημαίνουν [ δίνουν σημάδια ] αυτά που πρόκει-ται να συμβούν .Τούτο σημαίνει αλληγορικώς ,ότι η μεν κεράτινη πύλη σημαίνει τους οφθαλμούς ,διότι ο πρώτος χιτώ-νας των οφθαλμών λέγεται κερατοειδής . Η δε ελεφάντινη πύλη , σημαίνει το στόμα ,όπου οι λευκοί και ελεφαντόχρω-τες [ όπως το χρώμα του ελεφαντοστού ] οδόντες , και φανερώνεται με αυτά ,ότι αυτά που βλέπονται είναι πιο αξιόπι-στα και πιο αληθινά από αυτά που λέγονται ,δηλονότι αυτά που ερμηνεύουν οι ονειροκρίτες είναι απατηλά ,και ουδε-μία βεβαιότητα έχουν. Τα όνειρα ερμηνεύονται ακριβέστερα και αληθέστερα κατά την έκβαση του αποτελέσματος και από την πραγμάτωση αυτών που περιμένουμε να γίνουν.
[ βλ. Ονειρομαντεία { Oneiromancy }.}.
S.DALI – » The dream », { 1931 }.
Είναι ο »Χαρμίδης » μία σοφιστεία , μία παραπλάνηση ,μία ειρωνεία ή όχι ;
Γ. ΜΥΣΤΡΙΩΤΟΥ – » Εισαγωγή εις τον Χαρμίδην του Πλάτωνος »,{ σελ. 23-25 , 37 }.
Ο διάλογος μπορεί να μην κατέληξε σε ορισμένη και αναμφισβήτητη λύση, όπως μάλιστα ο Χαρμίδης ομολόγησε, αλλά ανασκεύασε εσφαλμένους η ατελείς ορισμούς. Η σωφροσύνη στον ‘Χαρμίδη» διαφέρει από την σωφροσύνη στον »Πρωταγόρα» ,»Αλκιβιάδη Α’ »και »Φαίδωνα » ,όπου αντιτίθεται η σωφροσύνη στην ακολασία. Ο Πλάτων δείχνει ,ότι κι ίδιος λόγω της νεαρής ηλικίας του [ ίσως ] δεν είχε διαμορφώσει σαφή ορισμό για την σωφροσύνη .
ΝΕΩΤ. ΕΓΚΥΚΛ. ΛΕΞΙΚΟΝ του »ΗΛΙΟΥ» – » Το αρχαίον ελληνικόν πνεύμα» , { σελ.349 }.
ΚΩΝ.Ι. ΒΟΥΡΒΕΡΗ –» Πλάτωνος Χαρμίδης ». Η απορία [ ως προς την ουσία της σωφροσύνης ως αυτογνωσίας ] στην οποία καταλήγει ο διάλογος , δεν είναι απόλυτη.
Ι. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – » Εισαγωγή στον Πλάτωνα », { σελ.193-4 }.
7.Ο ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ. Ο έρωτας του πλατωνικού Σωκράτη προς τη νεότητα.
L.J.FR. LAGREN’EE – »Η Ψυχή εκπλήσσει τον κοιμώμενον Έρωτα » , { 1769 }.
ΠΛΑΤΩΝ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγ. Ν.ΤΕΤΕΝΕ }.
Η λογοτεχνική αξία του «Χαρμίδη» είναι μεγάλη, όχι όμως, και η αποδεικτική .Τα διαλεκτικά επιχειρήματα περιέ-χουν μη έγκυρες επαγωγές και συλλογιστικά λάθη. Αλλά ο «Χαρμίδης» ανταποκρίνεται στο σκοπό του, που είναι η διδασκαλία του τρόπου με τον οποίο πρέπει να διερευνώνται οι ηθικές έννοιες.
ΠΛΑΤΩΝ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγ. Ν.Μ.ΣΚΟΥΤΕΡΟΠΟΥΛΟΥ }.
Στον »Χαρμίδη » διακρίνεται το σπέρμα του ενός και μόνου θεμελιώδους προβλήματος που εξελικτικά έμελλε να δεσπόζει σε όλη την κατοπινή πλατωνική φιλοσοφία.
ΠΛΑΤΩΝ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγ. ΚΑΚΤΟΥ }.
Η γνώση που είναι πράγματι απαραίτητη για να μας καθοδηγεί είναι η γνώση του καλού { αγαθού } και του κακού και μόνο με αυτή τη γνώση μπορούμε να εξασφαλίσουμε ευπραγία και ευδαιμονία.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Χαρμίδης ».{ Εισαγ. ΒΑΣ.ΤΣΑΦΑΡΑ }.
5.ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΘΕΣΙΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ. Σωφροσύνη είναι η ικανότητα να πράττει κάποιος σύμφωνα με ορισμένες ηθικές αρχές, μη παρασυρόμενος από τις ορμές, επιθυμίες και πάθη, δηλαδή η αυτοκυριαρχία.
U. VON WILAMOWITZ -MOELLENDORFF – » Ο Πλάτων και το έργο του », { σελ.334- 341 }.
7.Η υπεράσπιση του Σωκράτη. Ο Κριτίας ερμηνεύει έτσι το δελφικό παράγγελμα »γνώθι σαυτόν’‘ : σωφροσύνη είναι η αρμόζουσα στάση ζωής, να κάνεις αυτό που σου πρέπει, αυτό που σου ταιριάζει. Ο Σωκράτης πάντως δεν τα αντι-κρούει ,αλλά ούτε και τα βάζει στη σωστή τους θέση. Γιατί δεν τον ενδιέφερε η ανάλυση του όρου σωφροσύνη. Η γνώση μπορεί να προσφέρει την τελική, την πλήρη σοφία. Ο ίδιος ο Σωκράτης πεθαίνοντας τον είχε διδάξει ,ότι η σωκρατική διδασκαλία δεν ήταν επαρκής.
A.E.TAYLOR – » Πλάτων , ο άνθρωπος και το έργο του », { σελ.85-86 }.
Ο πλατωνικός διάλογος » Χαρμίδης » έχει σκοπό να δείξει ότι κάθε σοβαρή εξέταση των συμπερασμάτων που συνεπάγονται οι συνηθισμένες αντιλήψεις της σωφροσύνης μας οδηγούν κατευθείαν στα δύο περίφημα σωκρατικά «παράδοξα»: του ενιαίου χαρακτήρα της αρετής, και της ταύτισής της με τη γνώση του αγαθού.
PAUL NATORP – » Η περί των Ιδεών θεωρία του Πλάτωνος », { σελ.23-24 }.
4.Χαρμίδης. Η συζήτηση τυπικώς μόνον αφορά την έννοια της σωφροσύνης. Ευθύς εξ αρχής κάτω απ’ το όνομα αυτό τίποτα άλλο δεν κρύβεται παρά το σωκρατικόν « γνώθι σαυτόν ».
» Ο κόσμος είναι σκηνή θεάτρου ,ο βίος είναι πάροδος ‘ ήλθες ,είδες ,απήλθες ».
Δ’.ΜΕΡΟΣ.
Τί είναι σωφροσύνη ;
ΠΛΑΤΩΝΟΣ [ ΣΠΕΥΣΙΠΠΟΥ } – » Όροι »,{ αποδ. ΚΑΚΤΟΥ }.
Σωφροσύνη, μετριοπάθεια [ mediocritas, ] της ψυχής σχετικά με τις κατά φύσιν επιθυμίες και ηδονές της.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Γοργίας », { 507 b-c }, [ απόδ. ΣΤ. ΤΖΟΥΜΕΛΕΑ ].
Δεν είναι δηλαδή ίδιον σώφρονος άνδρα να επιδιώκει ή ν’ αποφεύγει όσα δεν πρέπει, αλλά όσα πρέπει. Κατά μεγάλη αναγκαιότητα ο σώφρων , όντας δίκαιος και ανδρείος και όσιος, είναι απολύτως αγαθός [ ενάρετος ] άνδρας, και ως αγαθός πράττει, όσα πράττει, με ορθό [ ευ ] και με καλό [ καλώς] τρόπο. Ο μεν αγαθός αναγκαστικά είναι μακά-ριος και ευδαίμων, ο δε πονηρός και άθλιος αναγκαστικά είναι δυστυχής. Ο αντίθετος του σώφρονος είναι ο ακόλα–στος [ σ.σ. και ο αναίσθητος ].
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Φαίδων», { 68 c }.{αποδ. ΚΑΚΤΟΥ }.
Σωφροσύνη : το να μην υποκύπτει [ μη επτοήσθαι] κανείς στις επιθυμίες ,αλλά να είναι εγκρατής [ ολιγωρώρως έχειν ] και κόσμιος.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ– »Συμπόσιον », { 196 c , 209 a }.{ αποδ. Ι.ΣΥΚΟΥΤΡΗ }.
Ο Αγάθωνας λέγει ,ότι ο Έρωτας έχει ασύγκριτη σωφροσύνη, αφού κυριαρχεί στις ηδονές και επιθυμίες.
ΤΟΚΟΣ ΕΝ ΨΥΧΗ.
Όσοι εγκυμονούν στην ψυχή – διότι υπάρχουν πράγματι τέτοιοι άνθρωποι, οι οποίοι κυοφορούν στις ψυχές τους, πολύ περισσότερο παρά στο σώμα τους μέσα, όσα είναι πρέπον μία ψυχή και να κυοφορήσει και να γεννήσει. -Και τι είναι αυτό το πρέπον; – Φρόνησις και τ ̓ άλλα προτερήματα. Αυτών ακριβώς γεννήτορες είναι και οι ποιητές ανεξαιρέτως και από τους τεχνίτες ,όσοι θεωρούνται δημιουργικοί .Η ωραιότερη μορφή φρονήσεως και ασυγκρίτως ανώτερη είναι αυτή που ασχολείται με την διαρρύθμιση των πόλεων και των σπιτικών, της οποίας το όνομα είναι σωφροσύνη και δικαιοσύνη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Φαίδρος », { 238 a } ,{ αποδ. Ι.ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ }.
ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ – ΥΒΡΙΣ.
Ο έρωτας είναι ένα είδος επιθυμίας .Υπάρχουν κάποιοι που επιθυμούν το καλόν [ όμορφον ] και νιώθουν πόθο και άλλοι που επιθυμούν το καλό και δεν νιώθουν πόθο. Πώς θα ξεχωρίσουμε αυτόν που νιώθει πόθο από αυτόν που δεν νιώθει ; Υπάρχουν δύο είδη επιθυμίας .Πρώτον η έμφυτος επιθυμία των ηδονών και δεύτερον η επίκτητος επιθυμία ,που διαμορφώνεται με βάση την λογική τάση προς το άριστον .Η πρώτη ,η αλόγιστος μορφή προς την ηδονή { φαύλες ηδονές } , λέγεται ακολασία .Η δεύτερη ,η κατευθυνόμενη από την λογική τάση του ανθρώπου προς το άριστον, λέγεται σωφροσύνη. Το αντίθετον της σωφροσύνης είναι η ύβρις .
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Αλκιβιάδης », { Α’. 130 e , 131 b }, { αποδ. ΚΑΚΤΟΥ }
Σωφροσύνη είναι η γνώση του εαυτού μας [ αυτογνωσία ].
ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ – » Προς Νικοκλέα », { ix.31 }. { αποδ. Μ.ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗ }.
Η σωφροσύνη θέλει παράδειγμα .
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Αντερασταί », { 138 a }, { αποδ. Π.ΠΕΤΡΙΔΗ }.
» Φιλοσοφία είναι να μελετήσει κάποιος καλά τον εαυτόν του και να τον γνωρίσει ,να διακρίνει τα καλά και τα κακά στοιχεία της φύσεώς του ,τα μεν να βελτιώσει ,τα δε να διορθώσει .Αλλά όταν κάποιος γνωρίζει καλά τον εαυτόν του ,είναι δυνατόν να γνωρίσει και τους άλλους ‘ όποιος διακρίνει στον εαυτόν του το αγαθόν και το κακόν, θα ξέρει να διακρίνει και μεταξύ των άλλων τους αγαθούς και τους κακούς » { εισαγωγή }.
Δικαιοσύνη , το να ξέρει κανείς να τιμωρεί σωστά. Σωφροσύνη ,το να γνωρίζει κανείς καλά την αξίαν του εαυτού του και των άλλων .Η δικαιοσύνη και η σωφροσύνη είναι το ίδιο πράγμα.
<< Το εαυτόν γιγνώσκειν εστί σωφρονείν >>. Σωφρονείν =το γνώθι σαυτόν.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Πολιτεία », { Γ’. 389 d-e / Δ’. 430 e , 431 e , 432 a }.
Με την σωφροσύνη είμαστε κυρίαρχοι της απόλαυσης των ποτών, των γενετησίων ορμών και των φαγητών.
Η σωφροσύνη είναι ένα είδος ευταξίας ,μία εγκράτεια στις ηδονές και στις επιθυμίες.
Η σωφροσύνη μοιάζει να είναι ένα είδος αρμονίας.
H σωφροσύνη ομοιάζει με ένα είδος συμφωνίας και αρμονίας , τάξης και χαλιναγώγησης των επιθυμιών σε σχέση με τις απολαύσεις και ηδονές.
Η ομόνοια είναι η σωφροσύνη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Νόμοι », { Ι’. 906 a , ΙΒ’. 965 d }.
Η δικαιοσύνη κι η σωφροσύνη μαζί με την φρόνηση βρίσκονται στα πνευματικά χαρακτηριστικά των θεών και –κατά ένα μικρό μέρος τους -μέσα μας.
Το κοινό στοιχείο των τεσσάρων αρετών [ ανδρεία ,σωφροσύνη, δικαιοσύνη ,φρόνηση ] αξίζει να το ονομάζουμε αρετή.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Νόμοι », { Δ’. 711 e – 712 a }.
Άριστο πολίτευμα υπάρχει ,όταν ένας άνθρωπος συνδυάζει την φρόνηση με την σωφροσύνη [ σ.σ. δηλ. καλά κρασιά ! }.
ΓΡ. ΒΕΡΝΑΡΔΑΚΗ – » Ερμηνευτικόν λεξικόν ».
Πλάτωνος ‘Νόμοι’ ,{ Δ’.711 e – 712 a }. Φρόνηση και σωφροσύνη.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Φαίδρος », { 279 c }.
Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ.
Pieter Bruegel the Elder- »The Seven Virtues » . Temperance, [ 1560 ].
[ ΚΕΝΤΡΟ ] Η προσωποποίηση της εγκράτειας και της αρετής [ ΠΕΡΙΦΈΡΕΙΑ ] και η χαοτική πραγματικότητα της ανθρώπινης εμπειρίας.
Ε’.ΜΕΡΟΣ.
Γιατί ο Πλάτων γράφει διαλόγους ;
Εκτός από την »Απολογία Σωκράτους » και τις »Επιστολές » ,όλα τα έργα του Πλάτωνος είναι σε διαλογική μορφή. Γιατί ο Πλάτων δεν ακολουθεί το παράδειγμα του Σωκράτους ,ο οποίος δεν έγραψε τίποτα , παρά γράφει ‘θεατρικούς’ διαλόγους ; Αν μη τι άλλο ,μετά από τον προφορικό διάλογο , ο πιο κοντινός σε ζωντάνια δεν είναι ο γραπτός διάλογος ;
ΝΕΩΤ. ΕΓΚΥΚΛ. ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΟΥ ‘ΗΛΙΟΥ’ – » Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα », { σελ.284 }.
Κ.Δ.ΓΕΩΡΓΟΥΛΗ -»Πλάτων». Ο λογοτεχνικός γραπτός διάλογος έχει την αρχήν του εις τον συνήθη διάλογον του προφορικού λόγου της καθημερινής ζωής.. Σε τούτον μάλιστα τον ζωντανόν σωκρατικόν διάλογον του προφορικού λόγου έχει την αρχήν του ο γραπτός λογοτεχνικός διάλογος.
ΠΛΑΤΩΝΟΣ -» Φαίδρος »,{ 274 e – 275 b } ,{ αποδ. Π.ΔΟ’Ι’ΚΟΥ ].
Ο Αιγύπτιος θεός Θευθ εφευρίσκει το αλφάβητο , το φάρμακο της μνήμης , όπως νομίζει . Ο Αιγύπτιος βασιλιάς Θαμούς [ Άμμων ] όμως χαρακτηρίζει την εφεύρεση ως φάρμακον υπομνήσεως. Ποίος έχει δίκιο ;
ΠΛΑΤΩΝΟΣ -» Φαίδρος »,{ σελ. 550-551 } ,[ σχόλ. Ι.ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ].
Ο αιγυπτιακός μύθος της γραφής είναι προσωπική δημιουργία του Πλάτωνος, με αφορμή μόνον την αιγυπτιακή παράδοση…Η αμφιβολία για την αξία της γραφής ήταν δυνατόν να γεννηθεί μόνον στους Έλληνες, γιατί μόνον αυτοί είχαν την δύναμη να αναθεωρούν και να κρίνουν την παράδοσή τους .
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ & ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ.
Γιατί ο Πλάτων άφησε γραπτή και όχι προφορική διδασκαλία ,όπως ο δάσκαλός του Σωκράτης ;
ΠΛΑΤΩΝΟΣ – » Μύθοι », { σελ.181-82 }.Υπόμνημα : ΗΛ. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ .
Ο Σωκράτης δεν έγραψε τίποτα. Τί συμβαίνει όμως με τον Πλάτωνα, που όχι μόνο έγραψε, αλλά έγραψε περισσότερα από οποιονδήποτε φιλόσοφο πριν απ’ αυτόν ,αν και ήταν υπέρ της προφορικής διδασκαλίας ;
ΝΕΩΤ. ΕΓΚΥΚΛ. ΛΕΞΙΚΟΝ του ‘ΗΛΙΟΥ» – » Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα », { σελ.381 }.
Κ.Ι.ΒΟΥΡΒΕΡΗ – » Πλάτωνος -‘Φαίδρος’ » .
Ο προφορικός λόγος [ αυτόν μόνον μεταχειριζόταν ο Σωκράτης ]είναι ο μόνος γνήσιος, πολύ ανώτερος , δυνατότερος του γραπτού είναι ζωντανός και έμψυχος, γράφεται με επιστήμη στην ψυχή αυτού που ακούει και γνωρίζει καλά, πότε και προς ποίους να ομιλεί και πότε να σιωπά Ο γραπτός όμως λόγος, άπαξ γράφτηκε και έφυγε από τα χέρια του γράψαντος, κυλίεται παντού και δεν είναι σε θέση να κάνει τις παραπάνω διακρίσεις των αναγνωστών του. Δικαίως λοιπόν ο γραπτός λόγος θα μπορούσε να ειπωθεί ,ότι είναι είδωλον, νεκρόν ομοίωμα του ζωντανού προφορικού λόγου.
ΚΩΝ.Ι.ΔΕΣΠΟΤΟΠΟΥΛΟΥ – » Φιλοσοφία του Πλάτωνος », { σελ.255- 275 } .
Περί του γραπτού και του προφορικού λόγου.
ANΩNYMOY – » Προλεγόμενα εις την φιλοσοφίαν του Πλάτωνος » ,{ σελ.64-65 }.
Γ’. Γιατί ο Πλάτων άφησε γραπτή και όχι προφορική διδασκαλία ;
ΤΑ » ΑΓΡΑΦΑ ΔΟΓΜΑΤΑ ‘‘.
Κατά τον Αριστοτέλη ,ο Πλάτωνας δίδασκε ότι οι Ιδέες ταυτίζονται με τους ιδεατούς Αριθμούς και ότι στην κορυφή βρίσκονται δύο ανώτατες μαθηματικές αρχές : το Ένα και η Δυάδα. Επίσης , ότι οι πλατωνικές Ιδέες δεν βρίσκονται στο ανώτατο επίπεδο ,γιατί οι ανώτατες αρχές είναι το Ένα και η Δυάδα. Το Ένα λειτουργεί ως ειδικό αίτιο των όντων, ενώ η Δυάδα λειτουργεί ως ύλη. Οι Ιδέες παράγονται όταν η Δυάδα μετέχει στο Ένα ( δεν γνωρίζουμε πώς ακριβώς γίνε–ται αυτό ! ). Η πραγματικότητα έχει πολλά επίπεδα: Πρώτες Αρχές – Ιδεατοί Αριθμοί – Αισθητά. Δεν γνωρίζουμε αν το Ένα και η Δυάδα θα βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο ή το Ένα θα είναι πιο πάνω γιατί ταυτίζεται με το Αγαθό.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Μετά τα φυσικά »,{ Α’.VI , 987 a – b }, { απόδ. Ν . ΚΥΡΓΙΟΠΟΥΛΟΥ }.
Η περὶ Ιδεών πλατωνική θεωρία.
Μετά από τις άλλες [ φιλοσοφίες ],ο Αριστοτέλης έρχεται στην φιλοσοφία του Πλάτωνος ,η οποία σε πολλά ακολού-θησε τους προηγούμενους φιλοσόφους, έχει όμως και πολλά δικά της στοιχεία σε σύγκριση με την φιλοσοφία των Ιταλιωτών.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – »Μετά τα φυσικά », { 987 b }, [ απόδ. ΚΑΚΤΟΥ ], [ σχόλ.54 ].
Ο Πλάτων ήρθε σε επαφή, μέσω του Κρατύλου, με τις »ηρακλείτειες δοξασίες »[ ότι όλα τα αισθητά ευρίσκονται σε αδιάκοπη ροή και όσο για αυτά επιστήμη δεν υπάρχει ] .Όμως αυτά πράγματι πίστευε ο Ηράκλειτος ;
KARL BORMANN – » Πλάτων », { σελ.71-73 }.
Η θεωρία των ιδεών .
ΠΑΝ. ΜΗΤΡΟΠΕΤΡΟΥ { & Α’. Λυκ.Κερατσινίου } – » Προσεγγίσεις στον Αριστοτέλη », { σελ.368 }.
Σχετικά με την θεωρία των ιδεών.
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ – » Μετά τα φυσικά »,{ Α’.VI , 988 a }, { απόδ. KAKTOY }.
O Πλάτων χρησιμοποιεί δύο μόνο αιτίες, την αιτία του ‘‘τι εστί’ » [ τυπική αιτία ] και την υλική αιτία { διότι οι Ιδέες είναι αίτια » του τί εστιν » της ουσίας, σε όλα τα άλλα πράγματα, το δε Ένα με τη σειρά του είναι αίτιο στις Ιδέες }. Ύλη είναι η δυάδα, το μεγάλο και το μικρό. Προσέτι μοίρασε σ’ αυτά τα δύο στοιχεία, στο Ένα και στη δυάδα, την αιτία του αγαθού και του κακού ( του ευ και του κακώς ), του αγαθού — της τάξεως στο ένα, και την αιτία του κακού, στο άλλο, στη δυάδα .
Γ. Χ.ΚΟΥΜΑΚΗ – » Πολίτευμα και ήθος : η διαλεκτική και τα «άγραφα δόγματα» κατά Πλάτωνα »,{ σελ. 17 , 19 }.
Ο Αριστοτέλης δηλώνει εμμέσως πλην σαφώς , ότι το εννοιολογικό περιεχόμενο της άγραφης και της γραπτής φιλοσοφίας είναι το ίδιο, απλώς διαφέρει ο τρόπος εκφοράς της.
Τί είναι ο διάλογος »Χαρμίδης », Μία γραπτή έκφραση της ζώσας διαλεκτικής τέχνης ; Μία εκλεπτυσμένη σοφιστεία ; Ένα αίνιγμα για δυνατούς λύτες ; Μια προσφιλής μέθοδος σαγήνης ,ειρωνείας και »αποπλάνησης» του Πλάτωνος ; Ένα υπόμνημα για τους τότε μαθητές του ; Ή κάτι άλλο πιο μυστηριώδες ;
Ι. ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – » Φαίδρος », [ σελ.54-55 ].
Γιατί κανενός άλλου δημιουργού ο λόγος δεν αποπλανεύει τόσο τον αναγνώστη ,ώστε να νομίζει , ότι τον καταλαβαίνει την ώρα ακριβώς , που δεν έχει καταλάβει ακόμη τίποτα.!
TEMPERANTIA
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ .
ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΒΙΒΛΙΑ , ΕΛΕΓΧΕΤΕ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ .
Η απόδοσις των αρχαίων κειμένων δεν είναι φωτογραφική . Συνεπώς βασίζεται, αλλά ενίοτε δεν ταυτίζεται απόλυτα με αυτή των μεταφραστών συγγραφέων .
Τα περισσότερα αρχαία κείμενα ,από όσα χρησιμοποιήθηκαν ,μπορείτε να τα αναζητήσετε στο διαδίκτυο ,όπως στα πολύ χρήσιμα »google books » ,» wikisource» , »anemi » ,» πύλη‘‘ κ. α
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. { gregoriusworld } 